چرا قد کودکان ایرانی در نیم قرن گذشته کاهش یافته است؟
رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران می‌گوید: تغذیه نامناسب و نشستن‌های بیش از حد در بچه‌های ایرانی باعث شده است که رشد استخوان‌ها و مفاصلشان محدود شود. همین عوامل سبب شده است که قد کودکان ایرانی نسبت به ۵۰ سال پیش کاهش پیدا کند، اگرچه اجرای برنامه توزیع شیر در مدارس طی سال‌های اخیر یک سانتی‌متر به قد کودکان ایرانی افزوده است.
به گزارش ایرنا، ایرج عبداللهی عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با بیان این که دانش آموزان به هیچ عنوان نباید از کیف‌های اداری برای حمل وسایل تحصیل خود استفاده کنند از آسیب‌های استفاده بیش از حد از وسایل الکترونیکی، چون موبایل و تبلت برای کودکان و نوجوانان می‌گوید و نسبت به تاثیرات استفاده بیش از حد از این وسایل بر استخوان‌ها و عضلات کودکان و نوجوانان هشدار می‌دهد. بخش نخست این مصاحبه در پی می‌آید:
فصل مدارس به زودی شروع می‌شود. از شکایات شایع کودکان و نوجوانان دانش آموز، درد‌ها و مشکلات اسکلتی و عضلانی است. یکی از متهمین اصلی این ناراحتی‌ها، کوله پشتی‌های غیر استاندارد است. از نظر جنابعالی کوله پشتی استاندارد چه ویژگی‌هایی را دارد؟
اولا کیف دانش آموز اگر به صورت متقارن حمل نشود باعث آن می‌شود که فشار بیشتری بر یک سمت ستون فقرات نسبت به سوی دیگر آن وارد آید؛ بنابراین به هیچ عنوان استفاده از کیف‌های اداری برای دانش آموزان توصیه نمی‌شود و دانش آموزان نباید از این کیف‌ها که بر یک سمت بدن حمل می‌شود، استفاده کنند. آن‌ها حتما باید از کیف‌های کوله‌ای یا همان کوله پشتی استفاده کنند که به صورت متقارن باشد تا بر روی ستون فقرات به ویژه در نواحی کتف و گردن فشاری وارد نشود.
اما این کوله پشتی‌ها هم باید چند ویژگی داشته باشد. نخست این که سبک وزن باشد. مارک و جنس آن مهم نیست بلکه باید کوله پشتی خالی، سنگین نباشد. کوله باید متناسب با جثه کودک خریده شود و ما به هیچ عنوان توصیه نمی‌کنیم که یک کودک دبستانی یک کوله بزرگ را روی دوش خود حمل کند.
دوم این که آن تسمه و بخشی که روی شانه قرار می‌گیرد عریض باشد. چون اگر این تسمه باریک باشد فشار خیلی زیادی را روی سرشانه‌ها و کتف دانش آموز وارد می‌کند. اما اگر تسمه عریض باشد وزن به صورت متقارن روی ستون فقرات کودک وارد می‌شود.
ویژگی سوم که از همه مهم‌تر است این است که محتویات کوله سنگین نباشد. چرا که اگر کوله سنگینی را روی دوش کودک قرار دهیم او مجبور می‌شود دائم عضلات خود را در انقباض نگه دارد در نتیجه بعد از مدت کوتاهی دچار درد‌های ناحیه گردن، کتف و شانه می‌شود؛ بنابراین کوله دانش آموزان باید سبک، متقارن و متناسب با جثه کودک باشد.
در موقع خرید کیف حتما دقت کنند کیف گران قیمت به معنای خوب بودن نیست. بلکه کیفیتش مهم است؛ یعنی سبک باشد، به اندازه جثه فرد باشد، محتوایش سنگین نباشد و تسمه اش هم عریض باشد.
توصیه خاصی به مسوولین مدارس و والدین هم دارید؟
توصیه ما این است که یک هماهنگی بین خانواده و اولیای مدرسه به وجود آید. طوری نباشد که یک کودک ۷، ۸، ۱۰ ساله مجبور شود ۱۰ تا کتاب و دفتر با خود حمل کند. خانواده‌ها و اولیای مدرسه به گونه‌ای با هم هماهنگ کنند که برخی کتاب‌ها که واقعا نیازی نیست هر روز دانش آموز به خانه ببرد، در همان مدرسه بماند. کوله هم فقط در زمان رفتن به مدرسه حمل شود و در سایر موارد حتما جایی در مدرسه باشد که بچه‌ها کوله را آنجا بگذارند و دیگر در طول ساعات مدرسه، دانش آموزان مجبور به حمل کوله خود نباشند. همچنین توصیه می‌کنم مسوولین مدارس اگر امکاناتش را دارند از ابزار‌های نمایش برای درس دادن بهره ببرند تا نیازی نباشد کودک همه کتاب‌هایش را با خود حمل کند.
یک متخصص فیزیوتراپی گفته است ۲۵ درصد از دانش آموزان ایرانی دچار ناهنجاری‌های عضلانی اسکلتی هستند شما این مطلب را تایید می‌کنید؟
بله. متاسفانه این موضوع درست است و این عدد روز به روز هم دارد بیشتر و بیشتر می‌شود.
دلیل یا دلایلش چیست؟
سبک زندگی. کم تحرکی، تغذیه نامناسب، اضافه وزن و ورزش نکردن باعث شیوع گردن درد، کمردرد و مشکلات زانو در کودکان شده است. طوری که بین ۲۰ تا ۲۵ درصد کودکان ایرانی در حال حاضر دارای مشکلات اسکلتی- عضلانی شده‌اند.
در مقایسه با دهه‌های قبل، این آمار سیر صعودی داشته است؟
بله. شاید در گذشته مثلا در ۳۰ تا ۴۰ سال قبل، این آمار ۱۰ درصد بود. ولی به دلیل سبک زندگی و تغذیه نامناسب، اکنون ۴۰ درصد کودکان و نوجوانان ما اضافه وزن دارند و این اضافه وزن، کم تحرکی و استفاده بیش از حد از لوازم الکترونیک از قبیل تبلت و تلفن همراه سبب آن شده است که ساختار اسکلتی کودکان ما رشد مناسبی نداشته باشد. الان خیلی شایع شده است که بچه‌های ۱۲ تا ۱۵ سال به پزشکان مراجعه و از کمردرد و گردن درد شکایت می‌کنند؛ ۴۰ سال قبل این مسائل خیلی کم بود.
شایع‌ترین اختلال عضلانی اسکلتی بین دانش آموزان ایرانی چیست؟
از همه شایعتر، اختلالات مربوط به قوس کف پا است که ما به آن صافی کف پا می‌گوییم. حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد کودکان چنین مشکلی را دارند. منتهی این مشکل در بسیاری از موارد با افزایش سن برطرف می‌شود و فرد بهبود پیدا می‌کند و نیازی به درمان ندارد. مشکل بعدی انحرافات زانو از جمله زانوی پرانتری یا ضربدری است. مساله دیگر مشکلات ستون فقرات، گردن درد و درد‌های شانه است. این‌ها به ترتیب بیشترین شیوع را بین دانش آموزان دارند.
علت این ناهنجاری‌ها چیست؟
مساله صافی کف پا و انحرافات زانو بیشتر ژنتیکی است. فقط بین ۱۰ تا ۱۵ درصد این موارد نیاز به درمان دارد و بقیه به مرور خوب می‌شوند. اما مشکلات ستون فقرات مربوط به سبک زندگی است. یعنی بچه‌های ما دائم در وضعیت قوز کرده هستند که وضعیتی نامناسب است.
نیمکت‌های مدارس نیز استاندارد نیستند و اکثرا ارتفاع مناسبی ندارند. یعنی ارتفاع جایی که دانش آموزان می‌نشینند با نیمکت خیلی کم است. در نتیجه بچه‌ای که می‌خواهد درس بخواند مجبور است دائم در حالت خمیده باشد. این حالت خمیده باعث می‌شود قوس‌های ناحیه گردن و پشت زیاد شود. در نتیجه عضلات ناحیه پشت، گردن و کمر دائم در انقباض باشند. این‌ها در مجموع سبب انحراف تدریجی در ستون فقرات و ایجاد نقاط دردناک در عضلات کمر و گردن می‌شود.
چه راهکاری برای رفع این مشکلات عضلانی و اسکلتی دانش آموزان پیشنهاد می‌کنید؟
نخست محدود کردن استفاده از لوازم الکترونیکی. در بسیاری از کشور‌ها از جمله انگلستان استفاده از این وسایل برای کودکان دبستانی ممنوع شده است یعنی آن‌ها دیگر اجازه بردن این وسایل به مدرسه را ندارند. به دانش آموزان دبیرستانی هم فقط اجازه داده شده است که در ساعات زنگ تفریح، گوشی تلفن همراه خود را حمل کنند. در کشور ما خود خانواده‌ها باید این ابزار را به طور محدود در اختیار دانش آموزان قرار دهند.
اقدام دوم این است که دانش آموزان باید حتما تحرک فیزیکی داشته باشند و ورزش کنند. متاسفانه این زندگی‌های ساکن و بازی‌های الکترونیک باعث شده است که بچه‌ها بیشتر اوقات خود را در حالت نشسته سپری کنند. در حالی که کودکان و نوجوانان باید حتما یک ورزش مناسب داشته باشند تا رشد استخوان‌ها، مفاصل و عضلاتشان به درستی انجام پذیرد. یعنی باید دائم وزن و فشاری روی مفاصل آن‌ها وارد شود، ولی اگر این اتفاق نیفتد مفاصل کودکان و نوجوانان ضعیف می‌شود؛ بنابراین باید کودکان و نوجوانان حتما زمانی را به بازی‌های فیزیکی و ورزش بگذرانند. این نشستن‌های بیش از حد در بچه‌ها باعث شده است که رشد استخوان‌ها و مفاصلشان محدود شود.
نکته سوم مساله تغذیه است. باید در تغذیه دانش آموزان خیلی دقت شود. مصرف چربی و کربوهیدرات به حداقل و در مقابل موادی که برای رشد سیستم اسکلتی و عضلانی بچه‌ها لازم است به اندازه کافی به بدن برسد.
این مواد غذایی لازم چه هستند؟
موادی، چون لبنیات و شیر برای دریافت کلسیم و املاح مختلف و همچنین سبزی‌ها تا ویتامین‌های لازم در اختیار سلول‌های بدن قرار گیرد. لازم است بگویم که رژیم غذایی باید شامل پروتئین، مواد معدنی و ویتامین‌های بیشتری باشد تا مواد قندی و چربی. غذا‌های فرآوری شده‌ای مانند سوسیس، کالباس و پیتزا نیز باید به صورت بسیار حداقلی مورد استفاده قرار گیرد.
متاسفانه تغذیه نامناسب و نشستن‌های بیش از حد در بچه‌های ایرانی باعث شده است که رشد استخوان‌ها و مفاصلشان محدود شود. همین عوامل سبب آن شده است که قد کودکان ایرانی نسبت به ۵۰ سال پیش کاهش پیدا کند. البته شنیدم طرحی از چند سال پیش در مدارس اجرا و در آن شیر رایگان به دانش آموزان داده می‌شود. خوشبختانه اجرای همین طرح موجب آن شده است که قد کودکان ایرانی طی سال‌های اخیر یک سانتی متر بیشتر شود.
برخی ادعا می‌کنند که انسان تنها موجودی است که پس از دوران کودکی نیز شیر می‌خورد و شیر چندان هم برای سلامتی بدن از جمله استخوان‌ها مفید نیست. نظر جنابعالی چیست؟
موافق نیستم. برخی افراد هستند که وقتی شیر می‌خورند به خاطر وجود بعضی مواد داخل شیر، دچار نوعی حساسیت می‌شوند. شیر را هم باید در اندازه مناسب میل کرد نه خیلی زیاد. البته بحث‌هایی در طب سنتی وجود دارد تحت عنوان گرمی و سردی غذا که چندان مبنای علمی ندارد. آن‌ها شیر و ماهی و مرغ را غذا‌های سرد و گوشت قرمز را گرم حساب می‌کنند و می‌گویند کمتر سردی بخورید. این‌ها پایه علمی دقیقی ندارند.
شیر و سایر لبنیات و میوه و سبزی‌ها بهترین منابع تامین املاح و ویتامین‌ها هستند. اگر شخصی علیرغم مصرف این مواد همچنان دچار کمبود بود با تشخیص پزشک ممکن است لازم باشد یک سری مکمل‌هایی مانند کلسیم را نیز استفاده کند. ولی افرادی که به خوردن شیر حساسیت ندارند می‌توانند به اندازه مناسب از این ماده غذایی بهره ببرند. البته در مصرف شیر و لبنیات هم مانند سایر مواد غذایی نباید زیاده روی کرد و مصرف ۲ لیوان شیر در روز مانعی ندارد.
