۱۲ فایده علمی شگفت‌انگیز + عوارض احتمالی

شیرین بیان، که یکی از قدیمی ترین داروهای گیاهی در دنیاست، از ریشۀ گیاه شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra) به دست می آید.

سال هاست که مردم مناطق مختلف (از سرخپوست گرفته تا غرب آسیا و جنوب اروپا) برای درمان انواع بیماری ها و مزه دار کردن آب نبات، نوشیدنی و دارو از شیرین بیان استفاده می کنند .

با این حال، فقط بخشی از خواص شیرین بیان طبق تحقیقات علمی ثابت شده است. به علاوه، به نظر می رسد مصرف شیرین بیان عاری از عیب نیست و در برخی از موارد، برای سلامتی ضرر دارد.

در این مقاله به مصارف، انواع، خواص، عوارض و مقدار مصرف شیرین بیان اشاره می کنیم.

شیرین بیان چه مصارفی دارد؟

قدمت استفاده از شیرین بیان به عنوان دارو به مصر باستان برمی گردد که از آن برای تهیۀ نوشیدنی شیرین برای فراعنه استفاده می شد.

در طب سنتی چین، خاورمیانه و یونان از شیرین بیان برای تسکین دل درد، کاهش التهاب و درمان مشکلات تنفسی استفاده می شد.

کاربرد معاصر شیرین بیان 

امروزه، اکثر افراد برای درمان سوزش معده، رفلاکس معده، گر گرفتگی، سرفه و عفونت میکروبی و ویروسی از شیرین بیان استفاده می کنند. مکمل شیرین بیان به صورت کپسول یا شربت موجود است.

در ضمن، گفته می شود چای شیرین بیان به تسکین گلودرد کمک می کند؛ در حالی که ژل موضعی این ماده برای درمان مشکلات پوستی، مثل آکنه یا اگزما، کاربرد دارد.

از شیرین بیان برای طعم دار کردن بعضی از غذاها و نوشیدنی ها استفاده می شود.

جالب است بدانید اکثر آب نبات های شیرین بیان با روغن آنیس طعم دار می شوند که از گیاه آنیسون (Pimpinella anisum)  به دست می آید و تقریباً هم مزۀ شیرین بیان است.

ترکیبات گیاهی شیرین بیان

شیرین بیان حاوی صدها ترکیب گیاهی است اما اصلی ترین ترکیب فعال آن گلیسیرریزین نام دارد.

طعم شیرین این ماده و خواص ضد اکسید، ضد التهاب و ضد باکتری ناشی از گلیسیرریزین است.

اما گلیسیرریزین چند عارضه به دنبال دارد. در نتیجه، در بعضی از محصولات از شیرین بیان گلیسیرریزین زدایی شده استفاده می شود.

خواص شیرین بیان

تحقیقات جدید ما را به چند مورد از مصارف دارویی شیرین بیان امیدوار می کند.

کمک به مشکلات پوستی با استفاده از شیرین بیان 

شیرین بیان بیش از ۳۰۰ ترکیب دارد. برخی از این ترکیب ها ضد التهاب، ضد باکتری و ضد ویروس هستند.

تحقیقات آزمایشگاهی و آزمایشات حیوانی نشان می دهد گلیسیرریزین ضد التهاب و ضد میکروب است .

در نتیجه، از عصارۀ شیرین بیان برای درمان انواع مشکلات پوستی، شامل آکنه و اگزما، استفاده می شود.

در یک آزمایش، ۶۰ بزرگسال به مدت دو هفته از ژل موضعی حاوی عصارۀ شیرین بیان استفاده کردند. نتیجه نشان داد اگزما در شرکت کنندگان به طرز قابل توجه بهبود پیدا کرد .

از ژل موضعی شیرین بیان برای درمان آکنه هم استفاده شده اما نتیجۀ تحقیقات ضد و نقض و محدود است.

تاثیر شیرین بیان در کاهش رفلاکس معده و دل درد

در اغلب موارد، از شیرین بیان برای تسکین علائم دل درد، مثل رفلاکس و سوزش معده، استفاده می شود.

در یک آزمایش، ۵۰ بزرگسال مبتلا به مشکل گوارشی به مدت ۳۰ روز مورد آزمایش قرار گرفتند. دو بار در روز کپسول ۷۵ میلی گرمی شیرین بیان به شرکت کنندگان داده شد. در نهایت، علائم بهبود پیدا کرد.

عصارۀ شیرین بیان علائم رفلاکس معده به مری (شامل رفلاکس اسید و سوزش معده) را تسکین می دهد.

۵۸ بزرگسال مبتلا به رفلاکس معده به مری به مدت ۸ هفته مورد آزمایش قرار گرفتند. در این آزمایش، دوز پایین اسید گلیسیریتینیک در کنار درمان استاندارد به تسکین علائم کمک کرد.

یک آزمایش دیگر روی ۵۸ بزرگسال مبتلا به رفلاکس معده به مری نشان داد دو سال مصرف روزانۀ شیرین بیان بهتر از داروهای ضد اسید متداول به کاهش علائم کمک کرد.

این نتایج امیدوارکننده است اما لازم است آزمایشات انسانی در مقیاس گسترده کامل شود.

از خواص شیرین بیان: کمک به درمان زخم های گوارشی

به زخم دردناک در ناحیۀ شکم، پایین مری یا رودۀ کوچک، زخم گوارشی می گویند. معمولاً این وضعیت به دلیل التهابِ ناشی از باکتری اچ پیلوری (H. pylori) رخ می دهد.

عصارۀ شیرین بیان و گلیسیرریزین به درمان زخم گوارشی کمک می کنند.

با توجه به یک آزمایش که روی موش ها انجام شد، مصرف ۲۰۰ میلی گرم عصارۀ شیرین بیان به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن بهتر از امپرازول (omeprazole)، که داروی متداول برای درمان زخم گوارشی است، به تسکین علائم کمک می کند .

البته لازم است تحقیقات انسانی در این زمینه کامل شود اما در یک پژوهش، ۱۲۰ بزرگسال به مدت دو هفته مورد آزمایش قرار گرفتند. نتیجه نشان داد مصرف عصارۀ شیرین بیان در کنار درمان استاندارد به کاهش اچ پیلوری کمک کرد .

 خواص شیرین بیان: ضد سرطان

شیرین بیان حاوی چند ترکیب گیاهی است که ضد اکسید و ضد التهاب هستند. بنابراین، نقش عصارۀ شیرین بیان در جلوگیری از انواع سرطان مورد مطالعه قرار گرفته است .

شواهد به طور خاص به تأثیر عصارۀ شیرین بیان و ترکیبات آن روی به تأخیر انداختن یا جلوگیری از رشد سلول در سرطان پوست، پستان، رودۀ بزرگ و پروستات اشاره دارد.

البته از تأثیر عصارۀ شیرین بیان روی سرطان های انسانی مطلع نیستیم چون تحقیقات به آزمایشات حیوانی و مطالعات آزمایشگاهی محدود می شود.

با این حال، به نظر می رسد عصارۀ شیرین بیان به درمان موکوزیت دهانی کمک می کند. زخم شدید و دردناک دهان یکی از عوارض شیمی درمانی و پرتودرمانی است.

بر اساس یک تحقیق که به مدت دو هفته روی ۶۰ بزرگسال مبتلا به سرطان سر و گردن انجام شد، مصرف موضعی شیرین بیان درست به اندازۀ درمان‌های استاندارد به تسکین موکوزیت دهانی کمک کرد.

از خواص شیرین بیان : کمک به درمان مشکلات دستگاه تنفسی فوقانی

به نظر می رسد عصاره و چای شیرین بیان به مشکلات دستگاه تنفسی فوقانی کمک می کند چون ضد التهاب و ضد میکروب است.

به ویژه آزمایشات حیوانی نشان می دهد که عصارۀ گلیسیرریزین (مخصوصاً در کنار درمان‌های مدرن) به تسکین آسم کمک می کند.

نتیجۀ اندک آزمایشات انسانی که در این زمینه انجام شده به همین مسئله اشاره دارد اما لازم است تحقیقات جدی و بلندمدت انجام شود .

به علاوه، چند آزمایش انسانی و پژوهش آزمایشگاهیِ محدود نشان می دهد که چای و عصارۀ شیرین بیان از گلو درد استرپتوکوکی و گلو درد بعد از جراحی جلوگیری می کند .

با این حال، لازم است مطالعات در این زمینه کامل شود.

از خواص شیرین بیان: پیشگیری از پوسیدگی دندان

شیرین بیان از بدن در برابر میکروبی محافظت می کند که باعث پوسیدگی دندان می شود .

۶۶ کودک پیش دبستانی به مدت سه هفته مورد آزمایش قرار گرفتند و دو بار در روز آب نبات بدون قند خوردند که حاوی ۱۵ میلی گرم شیرین بیان بود. مصرف آب نبات به طرز قابل توجهی میزان باکتری استپرتوکوکوس موتانس را کاهش داد که اصلی ترین علت پوسیدگی است.

مطالعات آزمایشگاهی نشان می دهد که عصارۀ شیرین بیان از بدن در برابر باکتری، که باعث پوسیدگی دندان می شود، محافظت می کند.

اما لازم است تحقیقات با استفاده از دوز و فرم مناسب شیرین بیان کامل شود.

سایر خواص شیرین بیان

شواهد نشان می دهد عصارۀ شیرین بیان با خواص زیر در ارتباط است:

کنترل دیابت: طبق یک آزمایش که به مدت ۶۰ روز روی موش ها انجام شد، مصرف روزانۀ عصارۀ شیرین بیان با بهبود قند خون و سلامت کلیه در ارتباط بود. تأثیر شیرین بیان روی کنترل دیابت در انسان ها ثابت نشده است.

کاهش علائم یائسگی: مصرف عصارۀ شیرین بیان برای درمان گر گرفتگی در دوران یائسگی پیشنهاد می شود اما شواهد دال بر تأثیر این ماده روی گر گرفتگی محدود است.

کمک به کاهش وزن: برخی مطالعات نشان می دهد عصارۀ شیرین بیان شاخص تودۀ بدنی (BMI) را پایین می آورد و به کاهش وزن کمک می کند اما این تأثیر در سایر تحقیقات به تأیید نرسیده است.

کمک به درمان هپاتیت سی: یک پژوهش آزمایشگاهی نشان داد اگر در کنار درمان استاندارد هپاتیت سی از گلیسیرریزین استفاده شود، گسترش ویروس کاهش پیدا می کند. این نتیجه امیدوارکننده است اما در انسان ها ثابت نشده است.

هشدارها و عوارض احتمالی 

به گفتۀ سازمان غذا و دارو، مصرف شیرین بیان در غذاها بلامانع و بی خطر است.

اما در حال حاضر، این سازمان وظیفۀ ارزیابی یا تأیید مکمل های شیرین بیان را (از نظر خالص بودن، تأثیر یا صحت ترکیبات نوشته شده روی برچسب) بر عهده ندارد.

در ضمن، مصرف مکمل و چای شیرین بیان به صورت موقت هیچ ضرری ندارد اما زیاده روی در مصرف این ماده با عوارض همراه است و لازم است کسانی که دچار بیماری خاص هستند، به این مسئله توجه نشان دهند.

اور دوز 

زیاده روی در مصرف محصولات حاوی شیرین بیان منجر به تجمع گلیسیرریزین در بدن می شود.

شواهد نشان می دهد افزایش گلیسیرریزین در بدن منجر به افزایش هورمون استرس (کورتیزول) می شود که تعادل مایع و الکترولیت را به هم می زند .

در نتیجه، زیاده روی در مصرف شیرین بیان با چند علامت خطرناک همراه است. از جمله:

کاهش پتاسیم
افزایش فشار خون
ضعف عضلانی
تپش قلب غیر عادی

در موارد نادر، زیاده روی در مصرف شیرین بیان مسمومیت ایجاد می کند که خطر نارسایی کلیه، نارسایی احتقانی قلب یا تجمع مایع در ریه (اِدِم ریه) را به دنبال دارد.

پس بهتر است افراد مبتلا به فشار خون، نارسایی احتقانی قلب، بیماری کلیه یا کمبود پتاسیم دور محصولات حاوی گلیسیرریزین را خط بکشن .

تاثیر شیرین بیان در دوران بارداری و شیردهی

مصرف بیش از حد شیرین بیان (به ویژه گلیسیرریزین) در دوران بارداری برای رشد مغز جنین ضرر دارد.

یک پژوهش نشان داد مصرف بیش از حد شیرین بیان حاوی گلیسیرریزین در دوران بارداری احتمال اختلال مغز در نوزادان را بالا می برد.

بنابراین، لازم است زنان باردار از مصرف مکمل شیرین بیان بپرهیزند و مصرف شیرین بیان در غذا و نوشیدنی را به حداقل برسانند.

با توجه به این که تحقیقات در این زمینه محدود است، توصیه می شود کودکان و زنان شیرده از مصرف شیرین بیان دوری کنند.

اختلال دارویی

شواهد نشان می دهد شیرین بیان در عملکرد داروهای زیر اختلال ایجاد می کند :

داروی فشار خون
رقیق کنندۀ خون
داروی کاهش کلسترول، شامل استاتین ها
ملین
قرص ضد بارداری حاوی استروژن
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)

اگر از داروهای فوق استفاده می کنید، از مصرف شیرین بیان بپرهیزید. مگر این که پزشک به شما اجازۀ مصرف دهد.

مقدار مصرف و انواع شیرین بیان

مکمل شیرین بیان در قالب کپسول، پودر، تنتور، ژل موضعی و چای موجود است. شما می توانید خودِ شیرین بیان را به صورت تازه یا خشک شده خریداری کنید.

در حال حاضر، یک مقدار مصرف مشخص برای شیرین بیان پیشنهاد نشده اما سازمان جهانی بهداشت (WHO) و کمیتۀ علمی غذای اروپا (SCF) توصیه می کنند مصرف گلیسیرریزین را به ۱۰۰ میلی گرم در روز محدود کنید .

به ویژه کسانی که از محصولات حاوی شیرین بیان استفاده می کنند به این مقدار توجه داشته باشند زیرا در اکثر موارد، مقدار گلیسیرریزین موجود در محصول به دقت قید نمی شود. در نتیجه، با پزشک در این زمینه مشورت کنید.

بهتر است از پودر یا کپسول گلیسیرریزین زدایی شده استفاده کنید.

عوارض شیرین بیان ناشی از گلیسیرریزین است. با این حال، این ترکیب چند خاصیت هم دارد. بنابراین، هنوز نمی دانیم آیا محصولات بدون گلیسیرریزین خواص فوق را به دست می دهند یا نه.

کلام آخر از کلینیک سلامتی

هزاران سال است که از شیرین بیان برای درمان انواع بیماری ها، شامل مشکلات تنفسی و گوارشی، استفاده می شود.

شیرین بیان حاوی ترکیبات گیاهیِ ضد التهاب، ضد اکسید و ضد میکروب است که به تسکین رفلاکس معده، اگزما، زخم گوارشی و سایر بیماری ها کمک می کنند اما لازم است مطالعات انسانی در این زمینه کامل شود.

زیاده روی در مصرف شیرین بیان چند عارضه در پی دارد. بنابراین، قبل استفاده از مکمل یا چای شیرین بیان با پزشک خود مشورت کنید.