فیلم‌های ماندگار دهه ۹۰ درباره دفاع مقدس کدامند؟
چند سالی است که جشنواره فیلم فجر درگیر تکثر حضور آثار سینمای دفاع مقدسشده اما در یک دهه اخیر و در میان سال‌های ۹۲ تا ۹۷، پنج اثر ماندگار خلق شد که همفیلمساز بااستعدادی چون محمدحسین مهدویان را به سینمای ایران معرفی کرد وهم خیال اهالی سینما را از به‌کارگیری متناسب جلوه‌های فنی در گونه دفاع مقدس تاحدود زیادی آسوده ساخت.
به گزارش ایرنا، فهرست‌کردن نام فیلم‌هایی که در یک دهه گذشته در سینمای دفاعمقدس تولید شده‌اند، کار سختی نیست. با یک جست‌وجوی ساده به بیش از ۱۵ فیلممی‌رسیم که در دهه ۹۰ در گونه دفاع مقدس ساخته شده‌اند. در این بین اما نام‌بردن ازچند اثر شاخص از آن هم ساده‌تر است. مگر از چند اثر می‌توان نام برد که هم نظرمردم و هم نظر منتقدان را جلب کرده باشد، حال و هوای جنگ را به جان فهمیدهباشد و ضد آن نیز عمل نکرده باشد؟
در سینمای یک دهه گذشته و خصوصا چند سال اخیر، گونه دفاع مقدس در جشنوارهفیلم فجر بخش قابل‌توجهی از فیلم‌ها را به خود اختصاص داده؛ تا آنجا که بسیاری ازرسانه‌ها تعداد فیلم‌های این گونه را در میان باقی فیلم‌های جشنواره بررسی می‌کنند وتیترهایشان پر است از نقاط قوت و ضعفِ تکثر حضور فیلم‌های دفاع مقدسی درجشنواره فیلم فجر.
اما آنچه مسلم است تکثر نیست؛ چراکه شاخص‌ترین آثار این‌گونه در میانه سال‌های۹۲ تا ۹۷ در این دهه تولید شده‌اند. در سال ۹۲ که فیلم چ و شیار ۱۴۳ تنها رقیبان جدیاین گونه در جشنواره فیلم فجر بودند، هر دو به قدر کفایت دیده شدند و جزو آثارشاخص این ژانر محسوب می‌شوند.
بوی خاک کوچه‌های پاوه و چریکی در قامت شهید چمران
چ آخرین ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا در سینمای دفاع مقدس محسوب می‌شود. فیلمیمتمرکز بر بخشی از زندگی شهید مصطفی چمران به عنوان یکی از شاخص‌ترین شهدایجنگ. فیلمی که مخاطب را، حتی مخاطب ناآشنا با چمران را با خود همراه می‌کند، بهدل پس کوچه‌های پاوه‌ی جنگ‌زده می‌رود و به جای پاسخ به پرسش‌ها، در ذهنمخاطب سوال ایجاد می‌کند و او را به فکر وا می‌دارد.
نکته‌ای که این فیلم را شاخص می‌کند این است که حاتمی‌کیا قهرمان خود را نه فقطبرای سلیقه‌ای خاص که آرمان‌گرایانه بازآفرینی می‌کند. شاید عده‌ای نام محافظه‌کاریرا بر آن بگذارند اما آنچه سبب شده چ از فیلم‌های چند سال اخیر در این گونه جلوترباشد، همین کنترل کارگردان در تزریق‌نکردن ایدئولوژی خود درباره شهید شاخصیچون چمران به مخاطب است.
کارگردان در نمایش وجه دلخراش جنگ نیز ابتکاری در حد و اندازه سکانس تماشاییسقوط هلیکوپتر دارد که اثر آن تا مدت‌ها در ذهن بیننده تثبیت می‌شود.
مریلا زارعی در فیلم «شیار ۱۴۳»
مادری چشم‌انتظار که «شیار ۱۴۳» به تصویر کشید
در میان جوش و خروش سنگرها و فیلم‌های بیوگرافی درباره زندگی شهدا، جای خالیاثری احساس می‌شد که به یکی از پیچیده‌ترین و زیباترین ارتباطات انسانی در بسترجنگ بپردازد. رابطه مادر و فرزند گمنام‌اش و هرآنچه متعلقات این ارتباط را فراهممی‌کند، از نکات شاخصی بود که نرگس آبیار آن را دریافت و در شیار ۱۴۳ به نمایشگذاشت.
پر سروصداترین اثر مهدویان، از صداهایی واقعی بهره می‌برد، مصاحبه‌هایی که به دقت گرفته شده و کنار هم به مانند تکه‌های یک پازل چیده شده‌اند
پیش از این، فیلم بوسیدن روی ماه سعی کرده بود به این مهم نزدیک شود اما فرمیکه آبیار برای درک انتظار این مادر توسط مخاطب به تصویر کشیده بود، جزئیات داشتو به خاطر می‌ماند. از رادیویی که الفت با بازی مریلا زارعی به کمر بسته بود تا دار قالیو قاب عکسی که در دست داشت. عناصری که احتمالا در این جنس سینما زیاد بهچشم می‌آیند اما وقتی شخصیت این عناصر را با برقراری دیالوگ و لحن برای خودمی‌کند، دیگر نمی‌توان همه آنها را عناصری کلیشه‌ای و شبیه هم دانست.
شیار ۱۴۳ لحظاتی که اشک به چشم مخاطب بیاورد، کم ندارد اما در همه آنها به اندازهعمل می‌کند. در این اثر علاوه بر همه اینها، ایفای نقشی از زارعی می‌بینیم که از شیار۱۴۳ را از میان دیگر آثار این گونه به کلی متمایز می‌کند.
پازلی مستندگونه و قصه‌گو؛ وجه تمایز «ایستاده در غبار»
در سال ۹۴ که ایستاده در غبار رقیبی در گونه خودش در جشنواره فیلم فجر نداشتهم محمدحسین مهدویان به عنوان فیلمسازی جوان و بااستعداد به سینمای ایرانمعرفی شد هم اثری با ترکیبی نو و بدیع در این گونه خلق شد و تحسین مردم ومنتقدان را برانگیخت.
دلیل تمایز ایستاده در غبار بیش از هر چیز، فرم و نحوه روایت متفاوت آن است. پرسروصداترین اثر مهدویان، از صداهایی واقعی بهره می‌برد، مصاحبه‌هایی که به دقتگرفته شده و کنار هم به مانند تکه‌های یک پازل چیده شده‌اند. همین به تنهایی کافیاست تا فیلمساز به اجبار تلاش نکند فضایی از جنس سال‌های جنگ بسازد، لحنآدم‌هایی که قصه را تعریف می‌کنند و از شهید احمد متوسلیان می‌گویند، خود حدیثمفصلی است که جزئیات دارد و مانند مستند نیست تا مخاطب را خسته کند.
امیر جدیدی در فیلم «تنگه ابوقریب»
جزئیاتی که در «تنگه ابوقریب» به چشم آمد
در جشنواره سی‌وششم کم‌کم حضور فیلم‌های این گونه احساس شد و سرو زیر آب،ماهورا، بمب یک عاشقانه و تنگه ابوقریب در این گونه رقیب هم بودند که در نهایتآنچه در ذهن مخاطبان باقی ماند، روایت متفاوت توکلی از جبهه‌های جنگ بود.
«تنگه ابوقریب» در کنار روایتی با جزئیات، به درستی از تکنیک‌ها کمک گرفته و نظرات منتقدان تا حد زیادی درباره استفاده مناسب از نکات فنی مثبت بود
در این فیلم نیز جزئیات مهم‌اند. برخلاف فیلم‌های عظیمی که در کلیات، تصویری ازجبهه، تلاش رزمندگان و مجروحان و.. به مخاطب می‌دهند، توکلی تلاش کرده تاجزئیات در تمام آن هیاهو و شلوغی مهم باشند. از یک گلِ سر تا آبمیوه‌ای که نصفه ونیمه روی میز مانده است. حضور نوجوان عکاس در فیلم نیز شمایلی متفاوت به آثاراین گونه می‌دهد، ثبت لحظات مهم می‌شوند و این بار کسی که آنها ثبت می‌کند نیز درقامت یکی از رزمندگان، مورد توجه کارگردان است.
تنگه ابوقریب در کنار روایتی با جزئیات، به درستی از تکنیک‌ها کمک گرفته بود و نظراتمنتقدان چه در ایام جشنواره و چه پس از آن تا حد زیادی درباره استفاده مناسب ازفیلمبرداری، صدابرداری و دیگر نکات فنی مثبت بود.
۲۳ جانِ به هم گره خورده در روایتی مبتنی بر واقعیت
در سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر نیز تنها یک فیلم به طور مشخص روایت سال‌هایجنگ را هدف گرفته بود. ۲۳ نفر به مانند ایستاده در غبار از تصاویر واقعی درسکانس‌هایی بهره گرفت و از آن مهم‌تر دست روی موضوع بکری گذاشت که با وجودساخت مستند و کتاب، تا به حال تبدیل فیلم سینمایی نشده بود.
۲۳ نفر به جای تاکید بر هیاهوی خط مقدم، داستانی موازی با این ماجرا را پیش گرفتکه در حد و اندازه حیثیت رزمندگان ایرانی بود. مهدی جعفری در این فیلم اهمیتتبلیغات و رسانه را در روزهای جنگ هدف می‌گیرد و برخلاف جریان آب رودخانه بهجای تمرکز بر شخصیت یک رزمنده، ریسک می‌کند و قصه ۲۳ نفر از آنان را گره خوردهبا هم به نمایش می‌گذارد.
