آشنایی با خانواده موشک‌های صیاد؛ کابوسی که بالگردها و جنگنده‌ها را به زانو در می‌آورد

ارسال شده توسط: علیرضا قادرمیهنی 08 مهر 1403 ساعت 21:35

موشک‌های خانواده صیاد که نقش پررنگ و موثری در تجهیز سامانه‌های پدافندی کشورمان ایفا می‌کنند، تبدیل به کابوس انواع بالگردها و جنگنده‌ها شده‌اند.

جنگ تحمیلی به ایران ثابت کرد که باید در اسرع وقت، تکانی به قوای دفاعی و نظامی کشور دهد و از تجهیزاتی که پهلوی خریداری کرده، نهایت استفاده را ببرد. در راستای نوسازی سامانه‌های قدیمی و جایگزینی آن‌ها با سامانه‌های جدیدالورود، پروژه‌های تلاش برنامه‌ریزی شد و به گزارش برخی از منابع، تا امروز سه پروژه تلاش 1، تلاش 2 و تلاش 3 معرفی شده است.

آشنایی با موشک‌های خانواده صیاد

بعد از انقلاب، بومی سازی سامانه‌های دفاع هوایی و موشکی کشور با الهام از سیستم‌های قدیمی آمریکا که توسط شاه به ایران آمده بود، استارت خورد. یکی از مهم‌ترین سامانه‌های موشکی که از روی سامانه پدافندی هاوک آمریکا طراحی و تولید شد، سامانه مرصاد بود.

موشک‌های خانواده صیاد که تازه به خط دفاعی کشور اضافه شده، 4 مدل مختلف دارند و از میان آن‌ها، صیاد 1 با بقیه متفاوت است چرا که عضوی از خانواده تلاش به حساب نمی‌آید. در ادامه این مطلب، نگاهی دقیق به موشک‌های صیاد 1، صیاد 2، صیاد 3 و صیاد 4 می‌اندازیم و به بررسی تک تک آن‌ها خواهیم پرداخت.

بررسی موشک صیاد 1

موشک‌های صیاد 2، 3 و 4 نقش پررنگی در توسعه سامانه‌های پدافندی تلاش داشته‌اند، حال آنکه موشک صیاد 1 به عنوان یک عضو ناهمگون، نقشی در توسعه این سامانه ایفا نکرده است. این موشک نسخه بومی‌سازی شده سامانه چینی HQ-2 بوده و از شروع جنگ ایران و عراق به خدمت ارتش درآمده است.

گفتنی است که موشک اچ کیو 2 چین، نسخه بومی شده موشک روسی سام 2 یا S-75 است و ارتش به پاس افتخارات امیر سپهبد علی صیاد شیرازی، نام این موشک را «صیاد» گذاشته است. وقتی عراق تجاوزات خود را علیه عمق خاک کشور آغاز کرد، جنگنده میگ 25 فاکسبت را خرید و بدین ترتیب موفق شد از حریم هوایی سامانه‌های پدافندی آن زمان جان سالم به در ببرد و با حملات عمیق خود، خسارات مادی جبران ناپذیری وارد کند. (جنگنده‌های عراق در ارتفاع بالا پرواز می‌کردند و برد سامانه‌های موشکی به آن‌ها نمی‌رسید)

ایران برای مقابله با میگ 25 فاکسبت و جلوگیری از حملات عراق، با کشور چین به توافق رسید تا تعدادی سامانه پدافندی HQ-2 دریافت کند. اواسط دهه 60 شمسی، تعدادی نامشخص از این سامانه به ایران آمد و نیروهای نظامی ما موفق شدند مانع حملات گسترده رژیم بعثی شوند.

اچ کیو 2

پس از خریداری سامانه اچ کیو 2 چین، کارخانه مونتاژ آن راه اندازی شد و بعد از انتقال فناوری ساخت آن‌ها، مهندسان کشورمان توانستند نسخه‌های بومی شده و ارتقایافته را تحت عنوان دو موشک صیاد 1 و صیاد 1 آ طراحی و تولید کنند. موشک‌های تولیدی توانایی دستیابی به اهدافی تا ارتفاع 27 کیلومتری را داشتند و نخستین سامانه پدافندی ارتفاع بلند کشور به حساب می‌آمدند.

بیشتر بخوانید:

این ۸ جنگنده چینی، کپی برابر اصل هواپیماهای جنگی آمریکا و روسیه هستند

برد سامانه فوق حدود 34 کیلومتر اعلام شد و در میان سامانه‌های برد متوسط تا بلند قرار گرفت. با نگاهی به کارنامه موفقیت‌های این سامانه، یک مورد شکار موفق ثبت شده که از سایت پدافندی منطقه فلاورجان اصفهان صورت پذیرفته است. در ادامه با سه رادار این سامانه آشنا خواهیم شد:

نخستین رادار سامانه اچ کیو 2 تحت عنوان P12 و با لقب Spoon-rest موظف است که اهداف را کشف کند. این رادار در باند VHF کار می‌کند و برد آن بین 200 تا 275 کیلومتر است. همچنین یک رادار دیگر برای سامانه چینی HQ-2 تعبیه شده که کار آن ارتفاع یاب است.

رادارهای سامانه اچ کیو 2

سومین رادار اچ کیو 2، فن سانگ است که وظیفه رهگیری اهداف را بر عهده دارد و در باند E، بردی بالغ بر 120 کیلومتر خواهد داشت و در مدل‌های مختلفی نظیر تک آنتن و سه آنتن طراحی شده است. طی سال‌های اخیر، زمزمه‌هایی مبنی بر خروج سامانه چینی HQ-2 از چرخه پدافندی کشور به گوش می‌رسد.

همچنین به گزارش منابع موثق، قوای نظامی تصمیم گرفته موشک‌های این سامانه را تبدیل به موشک زمین به زمین و زمین به دریا کند و مشاهدات نشان می‌دهد که اغلب پایگاه‌های پدافندی مجهز به این سامانه در حال تغییر کاربری هستند. به هر حال طبیعی است که همزمان با طراحی و ورود سیستم‌های پدافندی جدید به کشور، اچ کیو 2 و امثالهم از رده خارج شوند، زیرا دارای ضعف‌های بزرگی هستند.

به هر حال مدتی بعد، صیاد 1 به عنوان نسخه بومی HQ-2 رونمایی شد و پس از مدتی نسخه پیشرفته‌تر آن با نام صیاد-1-آ به خط مقدم دفاع هوایی آمد. این دو موشک دقیقا مشابه یکدیگر هستند و فقط روش هدایتی آن‌ها متفاوت است.

صیاد 1 یک موشک دو مرحله‌ای است: بوستر با سوخت جامد و عملکرد 3 الی 4.3 ثانیه‌ای و موتور دوم با سوخت مایع و عملکرد 60 ثانیه کار می‌کند. به گزارش برخی منابع، برد این موشک حدود 60 کیلومتر است و اگر این ادعا صحیح باشد، نسبت به اچ کیو 2 چینی‌ها، برد بیشتری خواهد داشت.

رادار فن سانگ

همچنین یکی دیگر از ارتقاهای صیاد 1 در مقابل نسخه چینی، قابلیت مانور 12 جی بوده که هم اکنون دو برابر شده است. این دو موشک وزن یکسانی (2.3 تن) با یکدیگر داشته و سرجنگی آن‌ها 195 کیلوگرم برآورد شده است. همچنین فیوز هر دو مجهز به سنسور حرارتی با ویژگی ترکش‌زایی تا فاصله 50 متری است.

صیاد و اچ کیو در هر ثانیه می‌توانند 1200 متر را طی کرده و با این اوصاف سرعت آن‌ها بیشتر از 4 ماخ خواهد بود که مطلوب است. طول این دو موشک پدافندی 10.842 میلی متر، قطر آن‌ها 500 میلی متر و قطر بوستر 654 میلی متر برآورد می‌شود. هدایت صیاد 1 از نوع فرمان به خط دید راداری است که مدل صیاد-1-آ در این یک مورد متفاوت است و از هدایت ترکیبی اینرسی و مادون قرمز بهره می‌برد.

کاتالوگ موشک های صیاد 1 و صیاد 1-آ

بیشتر بخوانید:

۱۰ تا از مهمترین کشتی های جنگی تاریخ

بررسی موشک صیاد 2

گفتیم که صیاد عضوی از خانواده سامانه پدافندی تلاش نیست، اما صیاد 2 نخستین عضو این مجموعه به حساب می‌آید. برای اولین بار تصمیم گرفته شد که این موشک به قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء ارتش اهدا شود، ولی سپس برنامه تغییر کرد و قرار شد از این موشک در سامانه‌های پدافندی سوم خرداد و صیاد که متعلق به هوافضای سپاه است، استفاده گردد.

اولین مرتبه در سال 1390 شمسی بود که همزمان با تست موفق صیاد 2، وجود آن رسانه‌ای شد ولی اطلاعاتی از جزئیات آن به بیرون درز نکرد. البته پس از موفقیت آمیز بودن پروژه صیاد 1، کارشناسان به این نتیجه رسیده بودند که صیاد 2 حتما از راه می‌رسد. در شهریور ماه 1392، گفته شد که موشک صیاد 2 با سامانه S-200 سازگار شده و حالا این سامانه روسی می‌تواند برای اهداف ارتفاع متوسط به کارگیری شود.

صیاد 2

کمتر از دو ماه بعد، خط تولید صیاد 2 افتتاح و معلوم شد که علیرغم شباهت‌های ظاهری، هیچ وجه مشترکی این دو موشک با یکدیگر ندارند. از مهم‌ترین تفاوت‌های صیاد 2 می‌توان به سایز بزرگ‌تر آن نسبت به نسخه استاندارد اشاره کرد. همچنین بالک‌های انتهایی آن به موشک‌های خانواده طائر شبیه است که در سامانه رعد مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در همان سال که از این موشک رونمایی شد، گفتند که در دسته سامانه‌های پدافندی میان برد و برد بلند قرار می‌گیرد و در آینده مجهز به قابلیت ضد بالستیک خواهد شد. علاوه بر این قرار بود که از موشک صیاد 2 در سامانه پدافندی تلاش استفاده شود، ولی چون این پروژه هنوز تکمیل نشده بود، اعلام کردند که تا زمان راه اندازی و تکمیل تلاش، موشک‌ها روی سامانه اس 200 مستقر می‌شوند.

ترتیب قرارگیری زیرسیستم‌های موشک صیاد 2

در ابتدا گفته شد، موشک صیاد 2 قرار است از سامانه پدافندی تلاش شلیک شود و این پروژه از طریق قرارگاه خاتم الانبیاء ارتش دنبال می‌شود، اما مدتی بعد دیدیم که پرتابگر چهار فروندی صیاد 2 با پلاک سپاه به نمایش درآمد و این شائبه را به وجود آورد که مگر این موشک‌ها برای سامانه تلاش که در اختیار ارتش است، طراحی نشده؟ همه چیز مبهم بود تا اینکه سپاه از سامانه سوم خرداد با پرتابگرهای صیاد رونمایی کرد. سامانه صیاد سپاه شاید از نظر نوع موشک و پرتابگر با تلاش ارتش یکسان به نظر برسد، اما از نظر راداری با یکدیگر کاملا متفاوت هستند.

قسمت‌های مختلف موشک صیاد 2

جستجوگر موشک در نزدیک‌ترین قسمت به دماغه تعبیه شده و بنابر آنچه گفته‌اند، مکانیسم هدایتی موشک صیاد 2، ترکیبی با قابلیت ردیابی خودکار و مستقل است. از آنجایی که سیستم هدایت خودکار و مستقل بوده و قادر به ردگیری هدف است، می‌توان احتمال داد که از هدایت راداری فعال یا ترکیب هدایت راداری نیمه فعال با هدایت خودکار استفاده شده است.

بعد از جستجوگر موشک، به قسمت هدایت و کنترل می‌رسیم که حکم پردازشگر موشک را دارد. با نگاهی به جستجوگر می‌توان دریافت که فرمان‌های لازم به بالک‌های هدایتی و پیشرانه ارسال می‌شود. سرجنگی هم قسمت دیگری خواهد بود که مجهز به سنسورهای خطی و به احتمال زیاد لیزری و فیوز مجاورتی است.

همزمان با رونمایی از صیاد 2، ویدیوی تست آن منتشر شد که مطابق آن یک نمایشگر دیده می‌شد که باید مربوط به رادار کنترل آتش باشد. در بخش مدور این نمایشگر، عدد 120Km دیده می‌شود که نشان دهنده فاصله رهگیری اهداف است و با توجه به برد 70 کیلومتری‌اش، منطقی به نظر می‌رسد.

لانچر 1، 2 و 3 هم بیانگر سه پرتابگر چهار فروندی یک واحد آتشباری از سامانه تلاش است. به طور کلی هر یک از این آتشبارها باید مجهز به رادار کنترل آتش یا رهگیر و یک رادار اکتساب یا کشف هدف باشد. وضعیت رادار کنترل آتش این سامانه مشخص است، اما راجع به رادار کشف هدف آن اطلاعات خاصی در دسترس نیست. فقط گفته شده به احتمال زیاد از رادار حافظ برای کشف اهداف استفاده شده است.

بیشتر بخوانید:

کدام کشورها بیشترین تعداد جنگنده F-15 را در ارتش خود دارند؟

انواع مدل‌های موشک صیاد 2

با عنایت به تصاویری که از موشک‌های صیاد 2 منتشر شده، می‌توان به این نتیجه رسید که با سه مدل صیاد 2 طرف هستیم که از تفاوت‌های آن را نمی‌دانیم. این سه مدل عبارتنداز:

صیاد-2 مدل M با شناسه SD2Mصیاد-2 مدل A با شناسه SD2Aصیاد-2 مدل C با شناسه SD2C

موشک صیاد 3

دومین موشکی که برای سامانه تلاش طراحی شده، صیاد 3 است که نخستین مرتبه در نمایشگاه جلوه‌های خودباوری و مدیریت جهادی وزارت دفاع در سال 93 رونمایی شد. خط تولید این موشک سه سال بعد افتتاح شد و از برد 120 کیلومتری و ارتفاع عملیاتی 27 کیلومتری آن اطلاعات جذابی به دست آمد. علاوه بر این اعلام کردند که صیاد 3 مجهز به سیستم هدایت ترکیبی و جستجوگرهای پیشرفته فعال، نیمه فعال و مادون قرمز است.

موشک صیاد 3 فاقد مادون قرمز است و از آنجا که اشاره به این جستجوگر شده، منظور جستجوگرهای زمینی بوده که می‌توانند با کشف و رهگیری اهداف، تکمیل کننده سیستم‌های راداری باشند و در شرایط اضطراری، جایگزین سیستم‌های راداری در عملیات‌های پدافندی شوند.

صیاد 3 مدل C

وزن پرتابگر با موشک 1835 کیلوگرم و وزن پرتابگر خالی حدود 804 کیلوگرم بوده و وزن موشک 1 تن است. همچنین تنها مدلی که از صیاد 3 رویت شده، مدل C است. گفتنی است که صیاد 2 و صیاد 3 از یک نوع پرتابگر استفاده می‌کنند که متشکل از سه پرتابگر چهار فروندی است.

صیاد 3 هنگام رونمایی

سامانه پدافندی صیاد

دیدیم که موشک صیاد 2 نه تنها برای سامانه تلاش ارتش طراحی شد، بلکه سپاه هم از آن برای سامانه سوم خرداد استفاده کرد. ترکیب راداری سامانه صیاد با سامانه پدافندی تلاش متفاوت بوده و سامانه صیاد برای نخستین بار در سال 95 رونمایی شده است. تنها موشکی که در سامانه صیاد استفاده شده، صیاد 2 است و انتظار می‌رود در آینده نزدیک از صیاد 3 هم برای آن استفاده شود.

سامانه موشکی صیاد مجهز به دو نوع رادار است. اولین رادار آن نجم 802 بوده که وظیفه کشف اهداف را بر عهده دارد و می‌تواند در کنار جستجو برای کشف اهداف جدید، تعداد نامشخصی هدف را رهگیری کند. دومین رادار با نام صیاد می‌تواند اهداف را در آتشبارهای این سامانه رهگیری کند.

بیشتر بخوانید:

حقایقی جالب درباره ناوهای هواپیمابر؛ با سلاطین بلامنازع دریاها بیشتر آشنا شوید

رادار صیاد

گفتیم که یکی از رادارهای سامانه صیاد، به اسم همین سامانه نامگذاری شده و وظیفه رهگیری اهداف را در آتشبارها بر عهده دارد. تا امروز اطلاعاتی از این رادار منتشر نشده و نمی‌دانیم که آیا عملیاتی شده یا خیر! حتی در رزمایشی که بهمن 1395 شمسی توسط یگان‌های هوافضای سپاه برگزار شد، رادار صیاد دیده نشد.

رادار صیاد

به احتمال زیاد در رزمایش بهمن 95 از رادار نجم 805 به عنوان رادار کشف و رهگیری استفاده شده و در آن زمان صیاد هنوز عملیاتی نبوده است. بیایید نگاهی به وضعیت رادار نجم 805 بیندازیم.

رادار نجم 802

وظیفه اصلی که رادار نجم دارد، کشف و اکتساب هدف است. این رادار آرایه فازی با 5120 المان و چینش 80 در 60 تشکیل شده و با توجه به قابلیت رهگیری و کشف به صورت همزمان، می‌تواند در آنِ واحد تعداد نامشخصی هدف را رهگیری کند.

اولین بار از این رادار در سال 90 شمسی و در جریان برگزاری نمایشگاه وزارت دفاع، رونمایی شد. مدتی بعد هم نجم 802 توانست رتبه نخست جشنواره خوارزمی را کسب کند. برد این رادار اعلام نشده و در بولتن جشنواره خوارزمی آن متن زیر درج شده است که با هم می‌خوانیم:

رادار نجم و سامانه صیاد

رادار نجم 802، یک رادار آرایه فازی با قابلیت جستجو و ردگیری چندگانه اهداف هوایی است که جهت استفاده در سامانه‌های هوایی برد متوسط طراحی و ساخته شده است. این رادار در مد جستجو قادر است اهدافی با برد متوسط را آشکارسازی کرده و اهدافی را به صورت TWS ردگیری کند. در مد ردگیری با مدیریت منابع رادار و استفاده از روش شکل دهی پرتو دیجیتال، قادر است اهدافی را به صورت همزمان از فاصله متوسط رهگیری کند و همچنین می‌تواند با دریافت اطلاعات اولیه اهداف، از داده‌های هشدار اولیه، ردگیری دقیق اهداف و اولویت‌بندی آن‌ها را انجام داده و اقدامات بعدی را علیه آن‌ها به کار بندد. این رادار از نوع پیشرفته رادارهای آرایه فازی است که ضمن استفاده از فرستنده حالت جامد، مجهز به قابلیت‌های پیشرفته جنگال شده است.

هر یک از رادارهای نجم 802، می‌توانند به 6 پرتابگر 4 فروندی لینک شوند و این برقراری ارتباط به منظور مقابله با اهداف رهگیری شده است. برای جمع‌بندی مطلب رادارهای سامانه باید بگوییم که ترکیب راداری این سامانه به طرز چشمگیری بهتر از آن چیزی است که برای سامانه تلاش در نظر گرفته شده است.

موشک صیاد 4

صیاد 4 آخرین عضو خانواده موشکی صیاد است که همزمان با موشک صیاد 3 در نمایشگاه وزارت دفاع 93 رونمایی شد. ارتباطی بین این موشک با سامانه پدافندی تلاش وجود ندارد و مختص سامانه دفاع هوایی باور 373 است. اطلاعات قابل توجهی از صیاد 4 در دست نیست.

براساس تصاویری که از موشک‌های خانواده صیاد منتشر شده، می‌توان گفت که صیاد 4 نسبت به سایر اعضای خانواده بزرگ‌تر است و به همین دلیل بوده که پرتابگر اختصاصی با سایز بزرگ‌تر و عمودپرتاب دارد. نوع پرتاب موشک از این پرتابگر به صورت گرم بوده  که مهم ترین مزیت عمودپرتاب بودنش این است که نیازی به جهت گیری پرتابگر در راستای هدف نیست و سرعت عمل سامانه با این اوصاف افزایش می‌یابد. از آنجایی که تا به امروز باور 373 در هیچ رزمایشی به صورت رسمی شرکت نداشته، اطلاعاتی از موشک آن که صیاد 4 باشد، نداریم.

در گجت نیوز بخوانید: اولین تصاویر از تقابل جنگنده اف ۲۲ و اشیا مرموز پرنده را تماشا کنید جنگنده اف ۳۵ آمریکا برای اولین بار به موشک های ضد کشتی دوربرد مجهز شد موشک اتمی روسیه منفجر شد هیچ زیردریایی قادر به پنهان شدن از دید تکنولوژی جدید چینی ها نیست