اکتشافات هیجان‌انگیز باستان‌شناسی در قلب بندر افسانه‌ای تیس
کاوش‌های اضطراری باستان‌شناسی در محوطه کلندی، هسته اصلی بندر تاریخی تیس؛ چابهار با مساعدت و همکاری منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار و مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در حال انجام است.
به گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، نوذر حیدری سرپرست هیأت باستان‌شناسی، با اعلام این خبر گفت: محوطه کلندی در مرکز روستای امروزی تیس، از توابع بخش مرکزی شهرستان چابهار، در 5 کیلومتری شمال شهر چابهار و در محدوده سرزمینی منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار واقع شده است.
او افزود: متاسفانه این محوطه در همه این سالها علی رغم شناخته بودن به ثبت نرسیده است و به واسطه قرار داشتن در مرکز روستا و ساخت و سازهای بی‌رویه و غیر قانونی و فاقد مجوز ساخت که از یک دهه پیش رشد بسیار فزایندهای داشته تقریبا در معرض نابودی کامل قرار دارد. بخشهایی از این محوطه(در حدود 20 درصد) هنوز باقیمانده است که ضرورت ایجاب می‌کند تا ضمن نجات دادن بخشهای باقیمانده، از جزئیات و کم و کیف این استقرار اطلاعات بیشتری به دست آمده و مقدمات نجات بخشی و ثبت ملی آن فراهم شده و از دست اندازی بیشتر به آن جلوگیری شود.
این باستان‌شناس با بیان‌اینکه این محوطه برای نخستین بار در سال 1937 در نقشه توپوگرفی که ارل اشتاین از روستا و بندر تیس تهیه کرد معرفی شد تصریح‌کرد: محوطه از دو برجستگی شرقی و غربی تشکیل شده است که بخشهای حاکم نشین بندر محسوب میشده اند و بخشهایی از این دو برجستگی علی رغم تفکیک اراضی و داشتن مالک شخصی هنوز ساخت و سازی در آنها صورت نگرفته است.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی افزود: کاوش‌ها در برجستگی شرقی متمرکز و ترانشه ای به ابعاد 10×5 متر ایجاد شده که حاوی عناصر متعدد معماری و فضاهای مختلف است و کاوش آن تا رسیدن به خاک بکر و کف فضاها ادامه خواهد یافت. قطعات سفال لعابدار و دارای کتیبههای قرآنی و ….. ، اشیاء برنزی، شیشه و … از جمله یافته‌های کاوش تا این مرحله هستند. مصالح اصلی ساخت عناصر معماری را قطعات ماسه سنگ تشکیل می‌دهد که در ابعاد مختلف هندسی تراش خورده و مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
حیدری، ادامه کاوش در کارگاه‌های کاوش شده در فصل نخست و رساندن آنها به خاک بکر، آگاهی از آثار مدفون در بخشهای دست نخورده محوطه و مقدمات تهیه پرونده ثبتی آن، نجات بخشی آثار در معرض ساخت و ساز، کاوش و حفاظت آثار تاریخی مدفون در محدوده‌هایی که در معرض ساخت و ساز هستند، مستندنگاری و آسیب‌شناسی محوطه و ارائه آن به استان و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری جهت تامین اعتبار بیشتر برای کاوش‌های باستان‌شناسی، حفظ، مرمت و احیاء آثار باقی مانده و نیمه تخریب شده، شناخت و بررسی دوره‌های تاریخی و استقراری در محوطه، تملک اراضی شناسایی واقع شده در محوطه و آماده‌سازی محوطه برای تبدیل به سایت موزه باستان‌شناسی را اهداف این پروژه اعلام کرد.
گفتنی‌است، بندر تیس از پیشینه تاریخی بلندی برخوردار است. علیرغم اینکه تاکنون به لحاظ پژوهشهای باستان‌شناختی و به طور مشخص کاوش، هیچ کار جدی در آن صورت نگرفته؛ با این وجود پیشینۀ آن در منابع مکتوب به پیش از اسلام و سده‌های نخستین میلادی بازمیگردد. نام این بندر در متون تاریخی با املاهای مختلفی ثبت شده است؛ «تیز»، «طیس» و «تیس» رایجترین املاهای نام این بندر است که املای نام «تیز» (Tiz) از بیشترین فراوانی برخوردار است. بر پایۀ برخی مشابهت‌های ظاهری در متون کلاسیک یونانی و تطبیق موقعیت جغرافیایی، برخی پیشنهاد داده‌اند که قدمت این نام ممکن است تا زمان هخامنشی هم به عقب بازگردد. غیر از این منابع کهن یونانی، کهنترین سند تاریخی که به نام این بندر (تیز) اشاره کرده، کتاب صوره الارض، تألیف محمد بن موسی خوارزمی (184-232.ه.ق) است. همچنین کتب معتبر جغرافیدانان و مورخان بزرگ دیگری از سده‌های آغازین، میانه و متأخر اسلامی مانند اصطخری (سدۀ 4 ه.ق.)، در المسالک و الممالک، مقدسی (سدۀ 4 ه.ق.) در احسن التقاسیم به نام این بندر (تیز) اشاره کرده‌اند.
