آغوش تاریخ: سفری هیجان‌انگیز به ایران باستان در قلب تهران؛ رازیابی از گنجینه‌های موزه ملی ایران!
راهنماتو- در موزه ایران باستان اشیایی خواهیم دید که برخی از آن‌ها قدمت دوران پارینه سنگی را به دوش می‌کشند.
به گزارش راهنماتو، یکی از قدیمی‌ترین و البته مهم‌ترین موزه‌های ایران موزه ایران باستان است که چشم‌اندازی غنی از دوره پارینه سنگی تا دوره پس از اسلام در اختیار ما قرار می‌دهند. وجود بیش از ۳۰۰ هزار شی تاریخی و باستانی در این موزه باعث شده است که به آن عنوان موزه مادر را بدهند. نکته این است که ایده اولیه احداث موزه ایران باستان در دوره قاجار اولین بار به ذهن صنیع‌الدوله رسید. اما تا سال ۱۳۰۶ اشیایی که هم‌اکنون در این موزه وجود دارند بین یکی از اتاق‌های دارالفنون و تالار آینه عمارت مسعودیه در میدان بهارستان در رفت و آمد بودند. در ادامه این مطلب از راهنماتو به شما خواهیم گفت که این موزه در چه دوره‌ای ساخته شد، چه اهمیتی پیدا کرد و در هر بخش از آن چه آثاری خواهیم دید.
موزه ایران باستان چه زمانی تاسیس شد؟
در سال ۱۳۰۶ شمسی، مجلس شورای ملی با لغو امتیاز انحصاری کاوش‌های باستان‌شناسی فرانسه در ایران، گامی مهم در جهت حفظ و حراست از میراث فرهنگی کشور برداشت. در ازای این امتیاز، دولت ایران به فرانسوی‌ها اجازه داد تا کاوش‌های خود را در شوش ادامه دهند و در عوض، موظف شدند موزه‌ای برای نگهداری یافته‌های باستان‌شناسی احداث کنند. این تصمیم، سرآغاز ساخت موزه ملی ایران بود که به همت آندره گدار، معمار فرانسوی و با همکاری معماران ایرانی، در سال ۱۳۱۲ شمسی در غرب میدان مشق کلید خورد. این موزه که در ابتدا موزه ملی و سپس موزه معارف نامیده می‌شد، پس از انتقال به ساختمان جدید و با توجه به تمرکز بر آثار باستانی ایران، به موزه ایران باستان تغییر نام یافت. این نام تا سال ۱۳۷۵ شمسی بر این موزه اطلاق می‌شد تا اینکه با راه‌اندازی موزه دوران اسلامی، نام آن به موزه ملی ایران تغییر یافت و بدین ترتیب، تمامی مجموعه‌های باستان‌شناسی و تاریخی ایران تحت یک نام واحد گرد آمد.
بر معماری موزه ایران باستان چه گذشت؟
آغاز ساخت موزه ملی ایران در اوایل قرن بیستم میلادی، همزمان با تلاش‌های گسترده برای حفظ و احیای هویت ملی ایران، مصادف شد. آندره گدار، معمار فرانسوی، با الهام از معماری باشکوه ساسانیان، طرحی ارائه داد که در آن، موزه نه تنها مکانی برای نگهداری آثار باستانی، بلکه نمادی از تمدن کهن ایران نیز محسوب می‌شد. درواقع این بنا با الهام از کاخ ساسانی تیسفون و طاق کسری، به شکل یک مکعب مستطیل طراحی شده و با آجرهای قرمز رنگ تزیین شده است.
در طراحی این بنا، گدار از عناصر معماری ساسانی همچون طاق‌های بزرگ، آجرکاری‌های قرمز رنگ و حجم‌های هندسی منظم بهره برد. نتیجه این تلاش، بنایی باشکوه و ماندگار بود که به خوبی توانست هویت ایرانی را در خود منعکس کند. انتخاب مصالح ساختمانی و اجرای دقیق جزئیات معماری، همگی با هدف بازآفرینی فضایی با شکوه و تاریخی صورت گرفت.
با گذشت زمان و افزایش کشفیات باستان‌شناسی، موزه ملی ایران گسترش یافت و بخش‌های جدیدی به آن اضافه شد. موزه دوران اسلامی نیز در مجاورت موزه اصلی ساخته شد تا به طور اختصاصی به نمایش آثار هنری و اسلامی بپردازد. امروزه، موزه ملی ایران با مجموعه عظیمی از آثار باستانی، یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین موزه‌های جهان محسوب می‌شود و به عنوان نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی ایران، مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و هنر قرار دارد.
بخش‌های مختلف موزه ایران باستان
حال وقتی روبه‌روی ساختمان باشکوه موزه ایران باستان می‌ایستیم هنوز خبر از داخل آن نداریم. این موزه در طبقات مختلف خود داستان‌های تاریخی در دوره‌های متفاوت را بازگو می‌کند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
طبقه اول موزه ایران باستان؛ دوران پیشا تاریخی
برای آغاز سفری به اعماق تاریخ بشریت، دعوت می‌شویم تا به طبقه اول موزه قدم نهیم. این طبقه، گنجینه‌ای از شواهد مادی زندگی انسان از دوران پارینه‌سنگی تا آستانه‌ی پیدایش خط را در خود جای داده است. ابزارهای سنگی ساده‌ای که نیاکان ما برای بقا از آن‌ها بهره می‌برده‌اند، سفالینه‌های ظریفی که نخستین تلاش‌های بشر برای شکل‌دهی گل را نشان می‌دهند و پیکره‌های گلی که نمایانگر باورها و اندیشه‌های آن دوران هستند، همگی در این بخش به نمایش گذاشته شده‌اند. این آثار بی‌بدیل، ما را به سفری هیجان‌انگیز به گذشته‌ای دور می‌برند و از نزدیک با شیوه زندگی و فرهنگ مردمان نخستین آشنا می‌سازند.
طبقه همکف؛ دوران تاریخی
پس از سیر و سیاحت در اعماق تاریخ بشریت و تماشای آثار ارزشمند دوران پیش از تاریخ، با قدم گذاشتن به طبقه همکف موزه، گویی به دنیای تمدن‌های درخشان ایران قدم می‌نهیم. در این بخش، گنجینه‌ای از آثار بی‌نظیر از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد تا پایان دوره ساسانیان به نمایش گذاشته شده است. از جمله این آثار می‌توان به قدیمی‌ترین انیمیشن جهان که بر روی سفالی از شهر سوخته کشف شده است، اشاره کرد. مجسمه باشکوه داریوش اول، مرد مفرغی زاویه شمی و مرد نمکی معدن زنجان نیز از دیگر آثار شاخص این بخش هستند که هر یک حکایت از شکوه و عظمت تمدن‌های باستانی ایران دارند. با تماشای این آثار ارزشمند، می‌توانیم به عمق تاریخ کهن سرزمین خود پی ببریم و از پیشرفت‌های شگفت‌انگیز نیاکانمان شگفت‌زده شویم.
موزه دوران اسلامی
در اوایل قرن چهاردهم خورشیدی، با افزایش روزافزون آثار تاریخی اسلامی و ضرورت نمایش و مطالعه‌ی تخصصی آن‌ها، تصمیم بر آن شد تا موزه‌ای مستقل برای این دوره در نظر گرفته شود. ساختمان موزه‌ای که پیشتر توسط اوژن آفتاندیلیان، همکار آندره گدار، طراحی شده بود و در مجاورت موزه ایران باستان قرار داشت، پس از تغییرات و تجهیزاتی گسترده، به موزه دوران اسلامی تبدیل شد. این موزه که در سال ۱۳۷۵ افتتاح گردید، با الهام از معماری باشکوه کاخ ساسانی بیشاپور، به شکل چلیپایی هشت‌ضلعی ساخته شده است و با مساحتی بالغ بر چهار هزار متر مربع، گنجینه‌ای ارزشمند از آثار اسلامی را در خود جای داده است.
آثار موجود در موزه دوران اسلامی، حاصل کاوش‌های باستان‌شناسی و همچنین مجموعه‌های ارزشمند خصوصی است که به موزه اهدا شده‌اند. این آثار با توجه به دوره‌های تاریخی، در هفت تالار و ۱۷۰ ویترین به نمایش گذاشته شده‌اند. طبقه همکف این موزه به سالن اجتماعات و نمایشگاه‌های موقت اختصاص دارد و بازدیدکنندگان می‌توانند در طبقات اول و دوم، با تنوعی از آثار هنری، سفالینه‌ها، سکه‌ها و دیگر اشیای ارزشمند دوران اسلامی آشنا شوند. این موزه، با معماری باشکوه و مجموعه ارزشمند خود، به یکی از مهم‌ترین مراکز مطالعه و پژوهش در زمینه هنر و تمدن اسلامی در ایران تبدیل شده است. در ادامه به هر یک از طبقات آن سفر خواهیم کرد.
تالار قرآن
در دل موزه، فضایی معنوی و تاریخی در انتظار است؛ فضایی که با محوریت تالار قرآن، به روی علاقه‌مندان فرهنگ و هنر اسلامی گشوده شده است. در این تالار، قرآن‌های نفیس و ارزشمندی که قدمتی چندین صد ساله دارند، در کنار یکدیگر جمع‌آوری شده‌اند. برخی از این قرآن‌ها بر روی پوست آهو نگاشته شده و به خطوط مختلفی چون کوفی، نسخ و ثلث مزین شده‌اند. یکی از ارزشمندترین آثار این تالار، صفحه‌ای از قرآن بزرگ و نفیس به قلم بایسنقر میرزا است که در جنگ‌های نادرشاه به عنوان نمادی از قدرت و ایمان، در جلوی لشکر حمل می‌شد. این قرآن که در اثر حوادث تاریخی، بخش‌هایی از آن از بین رفته است، اکنون به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند در موزه نگهداری می‌شود.
طبقه اول؛ از دوره تیموری تا قاجاری
در طبقه اول موزه هنرهای اسلامی، گنجینه‌ای از هنر و فرهنگ اسلامی از دوره‌های مختلف تاریخی پس از اسلامی به نمایش گذاشته شده است. از تالار قرآن که با قرآن‌های نفیس و ارزشمند آراسته شده است، تا تالارهای تیموری، صفوی، افشار، زند و قاجار که هر یک جلوه‌ای از هنر و زیبایی‌شناسی آن دوره را به نمایش می‌گذارند. در این تالارها، می‌توان شاهکارهایی چون کتاب‌آرایی و نگارگری دوره تیموریان، چینی‌های آبی و سفید، فرشینه‌های زربفت صفویان، نقاشی‌های زیبا و لاکی‌های ظریف دوره زندیه و قاجار، و همچنین آثار نفیس خاتم‌کاری، آینه‌کاری و فولادهای طلاکوب عهد قاجار را مشاهده کرد. این مجموعه ارزشمند، گواهی بر شکوه و عظمت هنر و تمدن اسلامی در ایران است و به علاقه‌مندان هنر و تاریخ، فرصتی برای آشنایی با جنبه‌های مختلف این فرهنگ غنی می‌دهد.
طبقه دوم؛ از صدر اسلام تا دوره ایلخانی
بازدید از موزه دوران اسلامی با سفری به اعماق تاریخ اسلام در طبقه دوم آغاز می‌شود. در این طبقه، گنجینه‌ای از آثار ارزشمند از صدر اسلام تا عصر ایلخانیان گردآوری شده است. قرآن‌های نفیس بر پوست آهو از صدر اسلام، سفالینه‌های ظریف نیشاپور و کاشان، دست‌بافته‌های کهن ری و اصفهان، شیشه‌های درخشان گرگان، گچبری‌ها و آجرکاری‌های بدیع دوره سلجوقیان، ظروف زرین‌فام و محراب‌های عظیم ایلخانیان و نسخ خطی ارزشمندی چون کتاب مسالک و ممالک و پنج گنج نظامی، تنها گوشه‌ای از این گنجینه ارزشمند هستند. این آثار، حکایت از شکوه و عظمت تمدن اسلامی و هنر ایرانی در دوره‌های مختلف تاریخی دارند و به ما اجازه می‌دهند تا با شیوه زندگی، باورها و هنر مردمان این سرزمین در گذشته آشنا شویم.
پربحث‌ترین اثر به جای مانده از دوران باستان
کشف شگفت‌انگیز مرد نمکی؛ در سال ۱۳۷۲، کشف تصادفی یک مومیایی در معدن نمک چهرآباد زنجان، فصل جدیدی را در باستان‌شناسی ایران گشود. این مومیایی که به مرد نمکی معروف شد، در عمق تونل‌های قدیمی معدن، به همراه آثاری از زندگی روزمره آن دوران، مانند لباس، ابزار و زیورآلات کشف شد. مطالعات نشان داد که این مرد در اواخر دوره اشکانی یا اوایل دوره ساسانی زندگی می‌کرده و به دلیل شرایط خاص محیطی معدن نمک، مومیایی شده است.
با بررسی‌های دقیق‌تر، مشخص شد که مرد نمکی فردی با موقعیت اجتماعی بالا بوده است. آرایش مو، گوشواره طلا و لباس‌های نفیس او، نشان از جایگاه والای او در جامعه دارد. اما سوال اصلی این است که چرا این فرد در عمق یک معدن نمک بوده است؟ آیا او در حال کار بوده است یا به دلایل دیگری به آنجا رفته بود؟ این پرسش‌ها همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند و رازی بزرگ در دل تاریخ ایران باقی مانده است.
کشف مرد نمکی زنجان، نه تنها به دلیل قدمت و اهمیت تاریخی آن، بلکه به دلیل اطلاعات ارزشمندی که در مورد زندگی روزمره مردم در آن دوران به ما می‌دهد، بسیار حائز اهمیت است. این کشف، فرصتی استثنایی برای باستان‌شناسان و محققان فراهم کرده تا به بررسی دقیق‌تر فرهنگ، آداب و رسوم و شیوه زندگی مردم در دوره‌های گذشته بپردازند. همچنین، این کشف نشان می‌دهد که ایران سرزمینی غنی از آثار تاریخی و فرهنگی است و هنوز رازهای بسیاری در دل خاک آن نهفته است.
موزه ایران باستان کجاست؟
موزه ملی ایران، یکی از ارزشمندترین گنجینه‌های تاریخی و فرهنگی ایران، در قلب پایتخت و در مجاورت خیابان سی‌تیر قرار دارد. این موزه که به عنوان یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری تهران شناخته می‌شود، میزبان آثار بی‌نظیری از دوران‌های مختلف تاریخ ایران است.
دسترسی آسان به موزه ایران باستان
دسترسی به موزه ملی ایران بسیار آسان است. شما می‌توانید با استفاده از مترو، به راحتی خود را به این مکان برسانید. ایستگاه‌های امام خمینی (ره) و میدان حسن آباد، نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو به موزه هستند. با پیاده‌روی کوتاهی از این ایستگاه‌ها، به راحتی می‌توانید به موزه برسید.
علاوه بر مترو، می‌توانید از اتوبوس‌های عمومی نیز برای رسیدن به موزه استفاده کنید. پایانه مسافربری نزدیک به موزه، دسترسی به خطوط مختلف اتوبوس را برای شما فراهم می‌کند.
آدرس موزه ایران باستان
میدان امام خمینی، خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سی‌تیر
چرا بازدید از موزه ملی ایران را نباید از دست بدهید؟
اگر به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مند هستید، بازدید از موزه ملی ایران را به هیچ عنوان از دست ندهید. در این موزه، با آثار بی‌نظیری از دوران پیش از تاریخ تا دوره اسلامی آشنا خواهید شد و به عمق تاریخ و تمدن ایران پی خواهید برد.
ساعت بازدید و هزینه ورود موزه ایران باستان
در ۶ ماه اولیه سال از ساعت ۹ صبح تا ۷ شب و در ۶ ماه ثانویه سال از ساعت ۹ صبح تا ۵ عصر می‌توانید از این موزه دیدن کنید. هزینه ورودی موزه ایران باستان برای ایرانیان ۱۰۰۰۰ تومان و برای توریست‌های خارجی ۱۰۰۰۰۰ تومان است.
