بهبود حافظه و کاهش اضطراب نوجوانان با «رنگ‌آمیزی ماندالا»
زندگی تحصیلی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی افراد است که به طور مستقیم بر سایر ابعاد زندگی تأثیر می‌گذارد. به ویژه در دوره نوجوانی که فرد با بحران‌های ناشی از بلوغ و فشارهای تحصیلی روبرو می‌شود، اضطراب امتحان به عنوان یکی از چالش‌های رایج در این سن مطرح است. اضطراب امتحان شامل احساسات ناخوشایندی مانند نگرانی، افزایش ضربان قلب و حتی فراموشی موقت است. اگرچه کمی اضطراب می‌تواند تمرکز فرد را بیشتر کند، اما وقتی شدت یابد، به طور جدی عملکرد تحصیلی و روانی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اضطراب، همچنین بر حافظه کاری که وظیفه ذخیره و پردازش موقتی اطلاعات را دارد، تأثیر منفی می‌گذارد و ظرفیت ذهنی فرد را محدود می‌کند.
حافظه کاری، که برای پردازش و به خاطر سپاری اطلاعات در مدت زمان کوتاه بسیار حیاتی است، در فعالیت‌های پیچیده‌ای مانند خواندن، درک مطلب و ریاضیات نقش کلیدی دارد. با توجه به ارتباط نزدیک بین اضطراب امتحان و حافظه کاری، بررسی راهکارهای مؤثر برای بهبود هر دو مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است. تحقیقات نشان می‌دهند که فعالیت‌های هنری مانند رنگ‌آمیزی می‌توانند به کاهش استرس و بهبود عملکرد حافظه کمک کنند، اما این موضوع نیازمند تحقیقات بیشتری است تا روش‌های دقیق‌تری برای استفاده از هنر در بهبود عملکرد تحصیلی ارائه شود.
در همین راستا، گروهی از پژوهشگران به سرپرستی سیده مولود سالاری پور، محقق روانشناسی تربیتی در دانشگاه شهید چمران اهواز، تحقیقی انجام داده اند تا به بررسی تأثیر رنگ‌آمیزی طرح‌های ماندالا بر حافظه کاری و کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان بپردازند. این پژوهشگران از طریق انجام یک آزمایش کنترل‌شده، تلاش کردند تا به درک بهتری از این موضوع برسند.
روش این پژوهش به این صورت بود که از دانش‌آموزان دختر سال دوازدهم شهر اهواز در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ استفاده شد. ۳۰ دانش‌آموز به روش تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش به مدت ۱۱ جلسه ۴۵ دقیقه‌ای به رنگ‌آمیزی طرح‌های ماندالا پرداختند، در حالی که گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. در پایان، هر دو گروه در مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری یک‌ماهه با استفاده از آزمون‌های استاندارد حافظه کاری و اضطراب امتحان مورد ارزیابی قرار گرفتند.
یافته‌های این پژوهش نشان دادند که رنگ‌آمیزی ماندالا به طور معنادار و قابل توجهی باعث بهبود حافظه کاری و کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان در گروه آزمایش شده است. این تأثیر نه تنها در مرحله پس‌آزمون مشهود بود، بلکه در مرحله پیگیری نیز همچنان پایدار باقی ماند.
این نتایج نشان می‌دهند که رنگ‌آمیزی فوق می‌تواند به عنوان یک روش مداخله‌ای مؤثر برای کاهش اضطراب و بهبود عملکرد تحصیلی به کار گرفته شود.
نتیجه‌گیری این تحقیق بیانگر آن است که استفاده از رنگ‌آمیزی طرح‌های ماندالا به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا علاوه بر کاهش اضطراب خود، ظرفیت حافظه کاری خود را نیز تقویت کنند. این بهبود نه تنها در زمان آزمون بلکه در فعالیت‌های پیچیده دیگری همچون خواندن و یادگیری نیز تأثیرگذار است.
یکی از دلایل اصلی این یافته‌ها را می‌توان در تمرکز بالا و آرامشی دانست که فعالیت‌های هنری مانند رنگ‌آمیزی ایجاد می‌کنند. طرح‌های ماندالا با داشتن اشکال دایره‌ای و متقارن، به ذهن کمک می‌کند تا افکار منفی و پراکنده خود را سازمان‌دهی کند و اضطراب را کاهش دهد. در نتیجه، حافظه کاری که مسئول پردازش و ذخیره اطلاعات در لحظه است، از این آرامش و تمرکز بهره‌مند شده و عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهد. همچنین، با بهبود حافظه کاری، توانایی دانش‌آموزان در حل مسائل پیچیده و به خاطر سپاری مطالب درسی نیز افزایش می‌یابد.
واژه «ماندالا» از زبان سانسکریت گرفته شده و از ترکیب «ماندا» به معنای ذات و «لا» به معنای ظرف یا دربرگیرنده تشکیل شده است. این واژه در روانشناسی تحلیلی یونگ به عنوان نمادی از کهن‌الگو شناخته می‌شود که به «خود به فردیت رسیده» یا «وحدت یافته» اشاره دارد. رنگ‌آمیزی تصاویر ماندالا، نوعی تمرکز ذهنی و مراقبه را در فرد ایجاد می‌کند و با ویژگی غیرکلامی خود، به عنوان ابزاری مناسب برای ارتباط فرد با دنیای درونی‌اش عمل می‌کند. این فرآیند به تخلیه احساسات، هیجانات سرکوب‌شده و رفع عوامل مزاحم کمک کرده و فاصله میان آگاهی و ناهشیاری را کاهش می‌دهد.
مطالعه فوق به خوبی نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از روش‌های ساده و هنری برای بهبود مسائل روانی و تحصیلی دانش‌آموزان استفاده کرد. با توجه به نتایج این پژوهش، می‌توان پیشنهاد کرد که رنگ‌آمیزی طرح‌های ماندالا به عنوان یک راهکار پیش از امتحانات به دانش‌آموزان معرفی شود. همچنین، مشاوران مدارس می‌توانند این روش را برای دانش‌آموزانی که از اضطراب، استرس یا مشکلات حافظه رنج می‌برند، توصیه کنند.
شایان ذکر است این یافته ها در فصلنامه «پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی» که وابسته به دانشگاه پیام نور است، منتشر شده و نتایج آن به‌عنوان یک مداخله مؤثر در بهبود عملکرد تحصیلی و کاهش اضطراب دانش‌آموزان پیشنهاد شده اند. این نشریه به انتشار مقالاتی در حوزه‌های روانشناسی تربیتی و آموزشگاهی می‌پردازد.
