سال‌مرگ نیما یوشیج؛ از شعرهای کودکانه تا یادداشت‌های نقادانه
نیما یوشیج را پدر شعر نوی فارسی می‌دانند، اما آثار او به شعر آن همنوع «نو» برایبزرگسالان محدود نیست، او همچنین کتاب‌های شعری برای کودکان دارد ویادداشت‌هایی نقادانه از او بعد از مرگش منتشر شده است.
به گزارش ایرنا، علی اسفندیاری مشهور به نیما یوشیج ۲۱ آبان ۱۲۷۶ در یوش مازندرانبه دنیا آمد. تحصیلاتش را در مکتبخانه یوش شروع کرد و در مدرسه‌ی فرانسویسن‌لویی در تهران ادامه داد. به این ترتیب با دگرگونی‌های ادبی در جهان آشنا شد و بهاین باور رسید که شعر کهن در بیان بسیاری از مسائل درمانده و ناتوان است و بهدگرگونی احتیاج دارد. او به خوبی قصیده و رباعی و دوبیتی می‌سرود اما نمی‌خواستخود را در بند اوزان کهن نگه دارد. او بنیان‌گذار شعر نوین و ملقب به پدر شعر نوفارسی است. نیما ابتدا آگاهانه ساختار شعرکهن ایران و بنیادهای آن را به چالش کشیدو بعد برای هنر خود عنوان «شعر نو» را انتخاب کرد. نیما یوشیج مجموعه شعر«افسانه» را در سال ۱۳۰۰ منتشر کرد. این مجموعه شعر از جمله مهم‌ترین کتاب‌هایشعر معاصر ایران است. قسمت‌هایی از مجموعه شعر افسانه نیز در مجله «قرنبیستم» چاپ شد. سردبیر این مجله یکی دیگر از شاعران نامدار معاصر یعنی میرزاده عشقی بود.
نیما همچنین اشعاری به زبان مازندرانی دارد که با نام «روجا» چاپ شده است. او دراین اشعار با بهره‌گیری از عناصر طبیعی با بیانی رمزگونه به ترسیم سیمای جامعهپرداخته است.
نیما یوشیج در پایان عمر به ذات‌الریه مبتلا شد. او به تهران آمد تا بیماری‌اش را معالجهکند، اما نتیجه‌ای در بر نداشت. این شاعر نوگرا در ۱۳ دی ۱۳۳۸ از دنیا رفت. ابتدا او رادر امامزاده عبدالله تهران دفن کردند، اما بنا به وصیت خودش، پیکر او به یوش منتقلشد.
کتاب «یادداشت‌های روزانه نیما یوشیج»
«یادداشت های روزانه نیما یوشیج»، بازیابی و بازنویسی از روی دست‌نوشته‌های نیمااست که به کوشش فرزندش، شراگیم یوشیج صورت گرفته است. این یادداشت‌ها کهنیما در آن گهگاهی به رویکردهای هنری خویش نیز اشاره کرده است، عمدتا یادداشتو شکواییه های شخصی فردیست که با وجود حیات پربار و آفرینش ادبی خلاقانه،زندگی سرشار از تلخ کامی و مملو از رنجی را برای خود و توده‌ی مردم تجربه کرد.
این کتاب فضای فکری و درگیری‌های روزانه نیما را کاملا منعکس می‌کند. مطالب ارائهشده در این کتاب تنها در مورد شعر و مسائل ادبی نیست و مسائل اجتماعی زمان نیمانیز در این آثار دیده می‌شود.
از «یادداشت‌های روزانه نیما یوشیج» برمی‌آید که هنر او در تعهد به اجتماع شکوفاشد و او همواره معتقد بود که هنر باید به محوری‌ترین مسائل زندگی، یعنی کار ومبارزه گره بخورد. همانطور که هنرمند زندگی اش را در راه هنر صرف می کند، هنر نیزباید معطوف به زندگی باشد و این ارتباط دو طرفه، فداکاری هنرمند در قبال هنر وبالعکس است. «نیما یوشیج» این سبک از حیات را تفاوت میان زیستن و زندگیمی‌داند؛ سبکی که در آن فرد زندگی خود را در راهی می‌گذارد که دیگران بتوانند با نگاهبه آن، قدر زندگی خود را بدانند.
البته همانقدر که در «یادداشت های روزانه نیما یوشیج»، بر اهمیت زندگی و توجه بهآن تاکید شده، اهمیت دادن وی به گذشته و نقش آن در جهان‌بینی نیما نیز مشهوداست. وی حال را، اسیر در چنگال حواس می داند اما معتقد است که گذشته، آزادانه درحریم دل، سیر می کند و با آن سر و کار دارد. به این ترتیب می توان دید که «نیمایوشیج» به وضوح گذشته را بر حال ارجح می داند.
کتاب «یادداشت‌های روزانه نیما یوشیج» نوشته نیما یوشیج، در قطع رقعی و جلدشومیز، با ۳۸۰ صفحه در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات مروارید منتشر شد.
کتاب «توکایی در قفس»
در کتاب «توکایی در قفس» نیما یوشیج، داستان پرنده‌ای را روایت می‌کند که در قفسمحبوس است. بهار از راه می‌رسد و توکا همچون سال‌های قبل در قفس بود. با آب ودانه‌ای که صاحب‌اش به او می‌داد، مجبور بود هر روز برای او بلند آواز بخواند. حسمی‌کرد اگر چه هر روز ناتوان‌تر می‌شود، اما میل به آزادی در او بیشتر نیرو می‌گیرد. عروس توکا از صاحب قفس می‌خواهد او را آزاد کند. صاحب قفس اما خواست او را ردمی‌کند.
توکای برای یافتن راه و چاره با جانداران مختلف گفت‌وگو کرد اما هیچ موجودی – یا نمی‌تواند یا نمی‌خواهد– برای نجات توکا از قفس کاری بکند. در نهایت سخنان یکجفت توکای کوهی باعث نجات پرنده داستان می‌شود: «خودت به قفس افتادیخودت هم باید راه بیرون آمدن‌اش را پیدا کنی» سرانجام توکا راه خود را به سویآزادی پیدا کرد.
«توکایی در قفس» در طول سال‌های انتشار یکی از آثار شناخته شده ادبیات کودکقلمداد شده است. بهمن دادخواه جایزه سیب طلای نمایشگاه براتیسلاوا در سال ۱۹۷۳را برای تصویرهای این کتاب به خود اختصاص داده است. این داستان کوتاه یکی از آثارشاعر بزرگ معاصر، نیما یوشیج، است که با زبان ساده برای کودکان و نوجوانان نوشتهشده است.
کتاب «توکایی در قفس» نوشته نیما یوشیج، با تصویرگری بهمن دادخواه، در ۲۴صفحه، در سال ۱۳۹۶ توسط کانون پرورش فکری منتشر شد.
کتاب «بچه‌ها بهار»
«بچه‌ها بهار»، منتخب بسیار کوچکی از اشعار نیما یوشیج در کنار تصویرهای کلاژ ازخطه شمال ایران است که برای کودکان تدارک دیده شده اما برای هر بزرگسالانعلاقه‌مند به شعر، هنر و تفکر هم دست خالی نیست. در ابتدای کتاب توضیح دادهشده است که شعر بر دامنه‌ی واژگانی کودک می‌افزاید؛ او را از فرهنگ مشترک باجامعه‌اش برخوردار می‌سازد و توان لذت بردن از زندگی و زیبا دیدن را در او تقویتمی‌کند؛ به بیان دیگر شعر فاخر قدرت درک زیبایی را به کودک هدیه می‌دهد. همه اینحرف‌ها و ادعاها زمانی محقق می‌شود که شعر از نوع ناب خود باشد.
شعر انتخابی: گل‌ها واشدند/ برف‌ها پا شدند/ از روی سبزه‌ها، از روی کوهسار، بچه‌هابهار/ داره رو درخت، می‌خونه به گوش؛ پوستین را بکن، قبا را بپوش!/ بیدار شو بیدار،بچه‌ها بهار/ دارند می‌روند، دارند می‌پرند/ زنبور از لونه، بابا از خونه/ همه پی کار،بچه‌ها بهار.
کتاب با تصویری از خود نیما یوشیج شروع می‌شود. تصویر پیرمردی مهربان با کوله‌ایپر از گل که یادآور بابا نوروز در فرهنگ ماست. در صفحه‌های بعد تصویرهایی ازکودکان را می‌بینیم که با لباس‌های محلی در کنار رود بازی می‌کنند، زنانی که در رودلباس می‌شویند، مراسم عروسی و خنچه‌بران، زنان مشغول در شالیزار، مردان در حالصید ماهی و در پایان تصویر پیرمرد شاعری که در ابتدا دیدیم در جاده‌ای به سمتغروب خورشید می‌رود.
هدی حدادی متولد ۱۳۵۵ نوشتن داستان‌های کوتاه و تصویرگری را با مجلات آغاز کردو تا کنون در حدود ۱۵ کتاب تالیفی و بیش از ۵۰ کتاب با تصویرگری او در ایران و سایرکشورها به چاپ رسیده است. تکنیک او کلاژ یا تکه‌چسبانی است و به جوایزی هم برایتصویرگری دست یافته است.
کتاب «بچه‌ها بهار» نوشته نیما یوشیج و تصویرگری هدا حدادی، در ۲۸ صفحه درسال ۱۴۰۰ توسط انتشارات میرماه منتشر شد.
کتاب «نیما یوشیج و نقد ادبی»
نویسنده در کتاب «نیما یوشیج و نقد ادبی» کوشیده که ارزیابی علمی و دقیق ومنصفانه ای از نظریات نیما یوشیج در حوزه نقد ادبی ارایه دهد. نقد ادبی را می‌تواندر میان انبوه یادداشت‌ها و نامه‌های پراکنده بسیار نیما یوشیج یافت که تأملات او رادرباره شعر و انواع دیگر ادبی در بر دارد. مایه و مضمون، صورت و ساخت، وزن شعر،موسیقی شعر، قافیه، تصویر و تشبیه، رمز و نماد و وصف شعر از نکته های انتقادی درخور توجهی است که نیما به آن پرداخته و نظریات خود را درباره آنها بیان کرده است.
نقد ادبی را می‌توان در میان انبوه یادداشت‌ها و نامه‌های پراکنده بسیار نیما یوشیجیافت که تاملات او را درباره شعر و انواع دیگر ادبی دربردارد. مایه و مضمون، صورت وساخت، وزن شعر، موسیقی شعر، قافیه، تصویر و تشبیه، رمز و نماد و وصف شعر ازنکته‌های انتقادی درخور توجهی است که نیما به آن پرداخته و نظریات خود را دربارهآن‌ها بیان کرده است. در این کتاب کوشیده شده تا نظریات نیما یوشیج، در حوزه نقدادبی ارزیابی شود. کتاب پس از درج زندگی‌نامه وی، در ۹ فصل به همراه بخش حاصلگفتار سامان یافته است. عنوان‌های فصل‌های کتاب عبارت‌اند از: مقدمه خانوادهسرباز؛ ارزش احساسات در زندگانی هنرپیشگان؛ حرف‌های همسایه؛ تعریف و تبصره؛نامه‌ها؛ نقد داستان؛ نقد نمایش‌نامه؛ نقد شعر (به احسان طبری، به احمد شاملو)؛ ومقدمه‌های نیما (دفتر شعر جرقه، آخرین نیروی کوچ).
کتاب «نیما یوشیج و نقد ادبی» نوشته ایرج پارسی‌نژاد در قطع رقعی توسط انتشارتسخن منتشر شد.
کتاب «قصه آهو و پرندگان»
این کتاب داستانی کوتاه و نمادین از پدر شعر نو فارسی، نیما یوشیج برای کودکان گروهسنی ۷ تا ۱۰ است.
داستان درباره صحرایی بسیار بزرگ است که یک آبگیر دارد. در اطراف این آبگیر تمامپرنده‌ها و چرنده‌ها جمع بودند و به خوبی و خوشی روزگار می‌گذراندند. هیچ موجوددیگری هم به غیر از این پرنده‌ها و چرنده‌ها در کنار این آبگیر بزرگ زندگی نمی‌کرد. اماروزی دسته‌ای از فیل‌ها به آبگیر می‌آیند و تمام آبِ آبگیر را می‌نوشند. موجوداتداستان به فکر چاره‌جویی تصمیم می‌گیرند غاز پیر را پیشوا خود قرار دهند اما پیشواشروطی داشت که … !
داستان کتاب «قصه آهو و پرندگان» به فرم افسانه‌های اجتماعی و نمادین نوشتهشده‌است و از چنان حس و زیبایی‌های طبیعت مدارانه‌ای برخورد است که شنوندهپس از شنیدن آن هرگز احساس پشیمانی نخواهد کرد.
این داستان به صورت تمثیلی و نمادین روایت شده و آب نماد حیات در این قصه است. پرنده‌ها و چرنده‌ها نیز نماد انسان‌هایی هستند که در این دنیا می‌خواهند به‌درستیزندگی کنند؛ از داشته‌های برابر استفاده کنند و از سهمی برابر بهره‌مند شوند.
کتاب صوتی و بازی این داستان منتشر و ساخته شده است.
کتاب «قصه آهو و پرندگان» نوشته نیما یوشیج در قطع خشتی، جلد شومیز، ۲۳صفحه، در سال ۱۳۹۸ توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشرشد.
کتاب «در تمام طول شب، بررسی آراء نیما یوشیج»
این کتاب به استخراج و طبقه‌بندی آرای نیما در باب نظریه شعر، نوآوری و رسیدن بهدیدگاهی منسجم‌تر و مشخص‌تر از نظرهای وی، اختصاص دارد. کتاب مشتمل بر چهارفصل است و در فصل اول به بررسی آثار منثور نیما پرداخته شده و با نشان دادندگرگونی‌های فکری او و توجه به تاریخ اظهارنظرهایش، سعی بر آن بوده که مخاطب،به ارزیابی درست‌تری از اندیشه‌هایش دست بیابد. در فصل دوم به تلقی نیما از شعر وتلاش‌ها و تنگناهای پیش روی او در این باب اشاره شده است. در فصل سوم، که خوداز سه بخش تشکیل شده، به عوامل موثر در نوآوری در تلقی نیما، شرایط و دشواری کاراو و همچنین، سرچشمه‌های خلاقیت او اشاره شده است. در فصل پایانی نیز، در سهبخش جداگانه، به ارزیابی نیما، از شعر شاعران فارسی پرداخته شده است.
«در تمام طول شب» که اثری تألیفی در تحلیل اندیشه‌های نیما یوشیج است ونویسنده در فصل نخست به مروری بر آثار منثور نیما می پردازد. دیگر فصل های کتابنیز عبارت اند از: «نیما و نظریه شعر؛ امکان ها و تنگناها»، «نیما و نوآوری» و «نیما وشعر شاعران». او در بخشی از کتاب درباره نیما یوشیج می نویسد: «نیما بیش ترآرزومند فراهم آمدن زمینه های مناسب تر فرهنگی بود و بی گمان با آن سعه ی صدر وحوصله ی مثال زدنی اش، چندان انتظار نداشت که خیل مخاطبان، اشعارش را چون«کاغذ زر» بر سر و دست ببرند. او به آینده و تغییرات تاریخی و فرهنگی احتمالی چشمدوخته بود.»
«در تمام طول شب، بررسی آراء نیما یوشیج» نوشته احمدرضا بهرام‌پور عمران در قطعرقعی، با جلد شومیز، در ۴۴۱ صفحه، در سال ۱۴۰۳ توسط نشر مروارید به چاپ سومرسید.
