گرگ‌ها گیاه‌خوار شدند!
هرسال در ارتفاعات اتیوپی، وقتی بعد از یک‌فصل خشک، بارش باران آغاز می‌شود، منظره‌ای خیره‌کننده شکل می‌گیرد؛ گیاهی به نام سوسن مشعلی (Ethiopian red hot poker) از حالت پژمرده خود احیا شده و مثل مشعل‌های آتشین در دشت وسیعی شکوفا می‌شود. عمر این گل‌ها که شهد بسیار شیرینی دارند، از ماه اواسط خرداد تا اواسط آذر است.
در بین پرنده‌ها و حشراتی که به استقبال این گل‌ها می‌آیند، یک بازدیدکننده غیرعادی ظاهر می‌شود: گرگ اتیوپیایی.
این گرگ که شبیه به یک سگ بزرگ لاغراندام است، با نزدیک شدن به سر مخروطی شکل گل، انتهای آن را لیس می‌زند تا به شهد گل برسد و کاملاً راضی و خوشحال به نظر می‌رسد. گرگ اتیوپیایی از یک گل به گلی دیگر می‌رود و پوزه‌اش به گرده غبارآلود می‌شود؛ اما سؤالی که در این میان مطرح می‌شود این است که آیا این گرگ در نقش گرده‌افشان این گیاه عمل می‌کند؟
گرگ اتیوپی که با پوششی قرمزرنگ، علامت‌های سفیدی روی گلو و سینه و دم پرپشت سیاه‌رنگش مشخص است، فقط در اتیوپی و در چند منطقه از “جزایر آسمان” در ارتفاعات بالا که بر فراز جنگل‌های استوایی پایین واقع‌شده ، زندگی می‌کند. این گرگ زیبا که در حال حاضر جمعیتش کمتر از ۵۰۰ رأس است، یکی از جانوران درخطر انقراض قاره آفریقاست.
حالا یکی از اعضای از تیمی از دانشمندان که در برنامه حفاظت از گرگ اتیوپی مشغول به فعالیت هستند و به روایت تغذیه شگفت‌انگیز این گرگ از شهد گل سوسن مشعلی و نقش بالقوه این جانور در گرده‌افشانی آن پرداخته است.
این برنامه حفاظتی سی سال است که به محافظت از گرگ‌های اتیوپیایی می‌پردازد و تیمی از محققان دانشگاه آکسفورد و همکاران اتیوپیایی در آن مشغول به کار هستند.
کلودیو سیلو، بنیان‌گذار و مدیر این برنامه، سال‌ها پیش برای اولین بار گرگ‌هایی را مشاهده کرد که از این گل‌ها تغذیه می‌کردند. او دراین‌باره گفت: «در پناهگاهی صخره‌ای نشسته بودم و دوربینم را روی یک گرگ که به شکل زیگزاگی در بین گل‌ها حرکت می‌کرد تنظیم کرده بودم. گرگ کمی مکث می‌کرد تا یک گل را لیس بزند و سپس به سراغ گل بعدی می‌رفت. من که خودم آنها را چشیده بودم، می‌دانستم که سرشار از شهد شیرینی هستند؛ اما اصلاً انتظار نداشتم که گرگ‌ها هم به طعم شیرین علاقه داشته باشند!»
دیگر همکاران پروژه هم با این گیاه آشنا بودند. عبدی سامونه در این رابطه گفت: «این گیاه، گیاهی دارویی در اتیوپی محسوب می‌شود و شهد آن به شکل سنتی برای شیرین کردن قهوه یا روی نان محلی مورداستفاده قرار می‌گیرد.»
جمع‌آوری شواهد
چند سال پیش آدرین لسافر، عکاس حیات‌وحش به این پروژه پیوست و پس از شنیدن درباره رفتار گرگ در تغذیه از شهد این گل‌ها، مأموریتش را برای گرفتن عکس‌هایی از آنها در جستجوی غذا در بین گل‌ها قرار داد. در آن زمان، به‌جز چند مورد مشاهده‌های گهگاه، شواهد زیادی در دست نبود.
آدرین می‌گوید: «در طول دو سال و بعد از چندین سفر به کوه‌ها، ساعت‌ها صبوری و تلاش برای عکاسی، اولین عکس‌هایم را از گرگ‌ها در حال لیسیدن گل‌ها گرفتم.» تصاویری از نمای نزدیک، میزان گرده‌های رسوب شده روی پوزه گرگ‌ها را نشان می‌داد که شواهد ارزشمندی از نقش بالقوه گرگ‌ها در گرده‌افشانی گل‌ها را ارائه می‌کرد.
بعد از بررسی‌های بیشتر، مشخص شد که این‌یک اتفاق استثنایی نبوده و گرگ‌ها واقعاً به دنبال شهد هستند و زمان زیادی را صرف جستجوی گل‌ها می‌کنند. به‌عنوان‌مثال محققان دریافتند که یک گرگ ماده ۱.۵ ساعت را در یک دشت پر گل گذراند و از ۳۰ گل مختلف بازدید کرد. بررسی گل‌ها تأیید کرد که گرده ممکن است توسط یک پستاندار پخش‌شده باشد و با به دست آمدن این شواهد، محققان یافته‌هایشان را در یک مجله علمی منتشر کردند.
بازتعریف نقش گوشت‌خواران
این مقاله، تفکر متعارف در مورد فعل‌وانفعالات گیاه و گرده‌افشان را به چالش می‌کشد، به‌ویژه در مورد نقشی که حیوانات شکارچی در این میان ایفا می‌کنند.
تعداد محدودی از پستانداران، گرده‌افشان و شهد خوار هستند که اکثر آنها را گونه‌هایی از خفاش‌ها تشکیل می‌دهند. تغذیه با شهد در بین گوشت‌خواران، غیرمعمول است و معمولاً فقط گونه‌های کوچکی مانند گربهٔ سیوِت یا خدنگ‌ها این کار را انجام می‌دهند. خرس‌های همه‌چیزخوار، مانند خرس‌های آفتاب هم ممکن است گاهی شهد بخورند، هرچند که مستندات ضعیفی در این زمینه وجود دارد.
از همین روست که رفتار گرگ اتیوپی پیشگامانه است؛ یعنی یک شکارچی تخصصی جوندگان، حالا اولین شکارچی گوشت‌خوار بزرگی است که شهد مصرف می‌کند. البته بعید است که شهد تغذیه کافی برای تأمین نیازهای روزانه گرگ‌ها باشد ولی احتمالاً می‌تواند کمی انرژی آنها را افزایش دهد؛ در حکم یک خوراکی خوشمزه برای شروع روز یا دسر بعد از صرف غذا.
اما اینکه آیا گرگ‌ها گرده‌افشان‌های تأثیرگذاری برای این گیاه هستند یا خیر، هنوز تأیید نشده ؛ هرچند که ارزش این را دارد که به بررسی دقیق‌تر نقش گرگ‌ها در تکثیر گل سوسن مشعلی پرداخته شود. از سوی دیگر، شاید گرگ اتیوپی تنها شکارچی بزرگ شهد دوست نباشد و کسب اطلاعات بیشتر ازاین‌گونه تعاملات غیرمعمول، ممکن است به کشف نمونه‌های جدیدی در سیستم‌های دیگر منجر شود.
حفظ تعاملات منحصربه‌فرد گونه‌ها
گرده‌افشانی فرآیندی حیاتی برای حفظ تنوع زیستی است. یک گرگ شهد خوار که به‌طور بالقوه در گرده‌افشانی دخیل است، از فعل‌وانفعالات پیچیده‌ای در این اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد خبر می‌دهد؛ در این محیط شکننده، جایی که هم گرگ‌ها و هم گل‌ها آسیب‌پذیر هستند، درک این روابط برای تلاش‌های حفاظتی حیاتی به نظر می رسد.
ارتفاعات اتیوپی یک کانون تنوع زیستی است که در آنجا شکارچی رأس، با تهدیدات زیادی مثل از دست دادن زیستگاه، انتقال بیماری و تغییرات آب و هوایی روبروست. گرچه مأموریت اصلی این برنامه، نجات گرگ‌ها از خطر انقراض است، اما فرآیندهای اکولوژیکی که به حمایت از آنها کمک می‌کنند نیز ارزش زیادی دارد. چراکه حفظ اکوسیستم این منطقه، می‌تواند به‌منزله تضمینی برای ادامه رشد بسیاری از گونه‌ها و جوامع محلی متکی به آنها باشد.
