جشنواره۴۳؛ برزخ ژانر یا بی‌توجهی به جذابیت‌های سینما
قدم دوم: «فقدان ژانر»
فقدان تنوع ژانر در سینمای ایران می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت و جذابیت جشنواره‌هایی مانند جشنواره فیلم فجر تأثیر بگذارد. جشنواره‌های فیلم، به ویژه جشنواره‌ای معتبر و تاریخی مانند جشنواره فیلم فجر، به‌عنوان یک ویترین فرهنگی و هنری کشور، باید توانایی جذب و نمایش آثار متنوع و با کیفیت را داشته باشند. در صورتی که سینمای ایران تنها بر چند ژانر محدود تمرکز کند، این می‌تواند باعث مشکلاتی در سطح جشنواره، بلاخص در بخش بین المللی آن شود.
شاید بتوان از دلایل زیر در قالب بهانه‌هایی واهی و توجیه‌ناپذیر برای این ضایعه‌ی «بی ژانری» نام برد.
1. سینمای ایران از ابتدای فعالیت، با محدودیت‌های مختلفی روبرو بوده است، اما هیچ یک از این محدودیت‌ها از جمله اعمال سانسورهای سیاسی، مانعی جدی بر سر راه استفاده‌ی صحیح از قواعد و مولفه‌های ویژه‌ی حاکم بر ژانرهای مختلف سینمایی نبوده است، و مهمترین اثبات برای این مدعا این واقعیت جاری در سینمای ایران است که تیغ ممیزی و سانسور برخی از فیلمسازان را در تصویر ندارد و حتی این فیلمسازان عزیزکرده‌ی خارج از تصویر نیز با وجود دسترسی به خزانه‌ی هنری کشور، همچنان در ساختن یک اثر موفق در چارچوب‌های تعیین شده مولفه های ژانر هنوز آنطور که شایسته و بایسته است، عملکرد حرفه ای نداشته اند.
در واقع سانسور لطیف‌ترین بهانه در سینمای ایران است که مقوله‌ی ژانر را به صورت ترکیبی منطعف و من‌درآوردی به نمایش بگذارد.
2. سوای از محدودیت‌های سیاسی و تیغ برّان سانسور، تبحر و تمایل فیلمسازان ایرانی ساخت روایات واقع گرایانه، درام های اجتماعی و کمدی است.
عدم استفاده از ژانرهای پیچیده تر و سرگرم کننده تر، تعبیری جز رنگباختگی و زهواردررفتگی خلاقیت در قالب‌های از پیش تعیین شده ندارد. برای فیلمسازی که عملکرد ضعیفش نشان از عدم آشنایی و تبحر کافی از مفاهیم و تکنیک‌های مربوط به ژانرهای سینمایی را دارد، طبیعی است که حرکت به سمت ژانرهای جهانی با خطر از دست رفتن اثرش همراه است.
3. برای فیلمسازان و مخاطبان ایران، سینما بیشتر مدیومی برای طرح مسائل اجتماعی و اخلاقی است تا رسانه‌ای در خدمت خلق تفریح و سرگرمی.
4. نقد و ارزیابی آثار سینمایی در ایران به طور کلی بیشتر بر اساس مفاهیم اجتماعی و فرهنگی است، تا فرم و ساختار ژانری.
به عبارت دیگر، ارزیابی بر اساس محتوا و پیام اجتماعی صورت می‌گیرد تا ساختار هنری و قوانین حاکم بر ژانر.
5. سینمای ایران به سبب گیشه محور بودن، متمرکز بر قالب‌های آزموده شده و کم‌هزینه است.
بدیهی است که از سرمایه گذاری در ژانرهای پرهزینه و پیچیده مانند ژانر علمی_تخیلی یا اکشن اجتناب میکند.
6. سینمای کلاسیک ایران یا همان سینمای نوگرا متمرکز بر درامهای اجتماعی نوتاریستی یا واقع گرایانه است.
7. ژانرهای خاص مانند علمی-تخیلی، اکشن یا وحشت نیازمند جلوه های ویژه، لوکیشن‌های خاص، و بودجه های کلان هستند. در سینمایی همیشه نالان از محدودیت های مالی، توجه تهیه کننده و سرمایه‌گذار معطوف به بازار عرضه و تقاضاست.
خوشبختانه در سالهای اخیر نشانه‌هایی از تغییر در نگرش فیلمسازان نسبت به ژانرهای متنوع‌تر به چشم می‌خورد که می‌تواند زمینه‌ساز آینده‌ای با تنوعی وسیع در سینمای ایران باشد. اتفاقی که نیفتادنش به مرور تأثیرات جبران‌ناپذیری بر کیفیت و اعتبار جشنواره‌ی بین المللی فیلم فجر خواهد گذاشت.
به طور مثال؛
1. ساختن فیلم تنها در قالب چند ژانر خاص منجر به کمرنگ شدن رقابت‌ها خواهد شد.
جشنواره‌های معتبر معمولاً به آثار با ژانرهای مختلف و متنوع نیاز دارند تا رقابت‌های جذاب‌تر و جامع‌تری داشته باشند.
2. برای جذب طیف گسترده‌تری از تماشاگران باید بر این مهم واقف بود که هر ژانر مخاطبان خاص خود را دارد. این سطح از تکرار و یکنواختی در ارائه آثار، به مرور سینمادوستان واقعی و تماشاگران حرفه‌ای هنر هفتم را از حضور در جشنواره‌ای داخلی منصرف می‌سازد.
3. تنوع در ژانر به مثابه‌ی تنوع در روایت‌ها، شخصیت‌ها و فرم‌های سینمایی است. واضح است که عدم این تنوع منجر به خلق یک فضای سینمایی به اصطلاح رقابتی به اسم جشنواره می‌شود که عاری از هر گونه نوآوری و پویایی است.
4. در دنیای سینما، فیلم‌های ژانری می‌توانند فرصت‌های بیشتری برای رقابت و حضور در جشنواره‌های بین‌المللی پیدا کنند. به همین دلیل، جشنواره فیلم فجر نیاز به تنوع ژانری دارد تا به عنوان یک جشنواره بین‌المللی جذاب و رقابتی شناخته شود.
5. جشنواره‌ها معمولاً به سینماگران جوان و نوظهور فرصت نمایش و معرفی آثار خود را می‌دهند. فیلمسازان جوان و تجربی ممکن است بیشتر به ژانرهای خاص تمایل داشته باشند، که این ژانرها می‌توانند فرصتی برای نوآوری و شکستن مرزهای هنری در سینمای ایران باشند.
عدم وجود ژانرهای متنوع در جشنواره فیلم فجر می‌تواند فرصت‌های سینمایی برای این دسته از فیلمسازان را محدود کند و آن‌ها را از شرکت در جشنواره‌های معتبر بازدارد.
6. جشنواره فیلم فجر علاوه بر اینکه یک رویداد هنری است، به عنوان یک رویداد فرهنگی نیز تأثیر زیادی بر جامعه و ذائقه عمومی دارد. اگر جشنواره تنها بر فیلم‌های با مضمون‌های مشابه یا ژانرهای محدود متمرکز باشد، این می‌تواند بر فرهنگ سینمایی جامعه تأثیر منفی بگذارد و باعث شود که عدم تنوع در ذائقه فیلمسازی منجر به تنزیل سطح ذائقه‌ی تماشاگران شود.
نمایش فیلم‌های متنوع از ژانرهای مختلف می‌تواند فرهنگ سینمایی جامعه را غنی‌تر کند و افق‌های جدیدی در فهم و تحلیل سینما ایجاد کند.
با ما در این پرسه‌ی دلچسب زمستانی همراه باشید.
