از مراسم سینمایی تا جشنواره‌های فیلم؛ انتخاب‌ها چگونه‌اند؟
گام دوم: «نقد حرفه ای»
فرآیند نقد فیلم در جشنواره‌های معتبر بین‌المللی، فرآیندی پیچیده و چند مرحله‌ای است. هر جشنواره رویکرد خاص خود را دارد، اما اصول کلی مشابهی بین آنها وجود دارد.
در ادامه، به صورت اجمالی، نگاهی به فرآیند بررسی و نقد فیلم‌ها، در جشنواره بین المللی فیلم فجر خواهیم انداخت.
1. انتخاب فیلم‌ها (Selection Process)
در ابتدا، فیلم‌ها باید برای شرکت در جشنواره‌ها انتخاب شوند. این انتخاب معمولاً توسط هیات داوران، کمیته‌های انتخاب یا بخش‌های مختلف جشنواره انجام می‌شود. فیلم‌ها ممکن است از طریق ارسال‌های مستقل، دعوت مستقیم، یا انتخاب توسط مدیران جشنواره وارد رقابت شوند. به طور مثال، در مراسم اسکار، فیلم‌ها باید از کشور خود به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی ارسال شوند و پس از بررسی در بخش‌های مختلف (مانند بهترین فیلم خارجی یا بهترین فیلمنامه) انتخاب می‌شوند.حال آنکه در جشنواره‌های کن و ونیز: مدیران این جشنواره‌ها فیلم‌های مختلف را به‌صورت خصوصی مشاهده کرده و پس از آن، فیلم‌ها را برای رقابت نهایی برمی‌گزینند.
2. نمایش فیلم‌ها (Screening)
پس از انتخاب، فیلم‌ها در طول جشنواره به نمایش درمی‌آیند. این نمایش‌ها معمولاً برای عوام، خواص و اعضای هیات داوران انجام می‌شود.
3. نقد فیلم‌ها
توسط داوران، و تأثیر گزارش‌ها و مصاحبه‌های (Critiques & Interviews) خواص هیات داوران که معمولاً شامل افراد با تجربه و شناخته‌شده در صنعت سینما هستند، فیلم‌ها را با توجه به معیارهای خاصی نقد می‌کنند.
این فاکتورها معمولاً به دو بخش اصلی «فرم» (چگونگی ساخت فیلم) و «محتوا» (آنچه در فیلم گفته و یا به تصویر کشیده می‌شود) تقسیم می‌شوند.
در ادامه اشاره ای گذرا خواهیم داشت به فاکتورهایی که باید در نقد فیلم در نظر گرفته شوند.
«فاکتورهای فرم»
– ساختار داستانی و روایت: نحوه چینش و ساختار داستان، پیچیدگی و انسجام آن. انتخاب بین یک روایت خطی یا غیرخطی، یک گزینه نیست. به انضمام اینکه یک فیلم باید به خوبی از عهده ی بیان روایت خود برآید.
– تصویر و سینماتوگرافی: کیفیت تصویربرداری، انتخاب زاویه‌های دوربین، حرکت دوربین، نورپردازی و ترکیب‌بندی صحنه‌ها. کمکی که این عوامل به فضای داستان و احساسات شخصیت‌ها کمک می‌کنند، به هیچ عنوان قابل اغماض نیست.
– صدا و موسیقی: استفاده از موسیقی، صداهای محیطی، افکت‌های صوتی و صدای دیالوگ‌ها. صدا و موسیقی به تقویت احساسات و فضاسازی کمک شایانی می‌کنند.
– تدوین و مونتاژ: نحوه برش و اتصال صحنه‌ها، ریتم فیلم و چگونگی حرکت فیلم بین زمان‌ها و مکان‌ها. تدوین باید در خدمت تسهیل روایت و انتقال معنا باشد.
– بازیگری و شخصیت‌ها: کیفیت بازی بازیگران، تطابق بازی‌ها با شخصیت‌ها و احساسات منتقل‌شده توسط آنها. بازیگران میبایست قادر به درک عمیق شخصیت‌ها و القای آنها به تماشاگران باشند.
– طراحی صحنه و لباس: طراحی دکورها، محیط‌ها و لباس‌ها که می‌تواند به ساختن هویت فیلم و شخصیت‌ها کمک کند. انتخاب‌های بصری باید با داستان و فضای فیلم هماهنگ و همگون باشند.
– فضا و تنش: چگونگی ایجاد فضا و تنش در فیلم از طریق تصویربرداری، صدا و طراحی. این فضا باید بتواند به طور قابل توجهی به جذب تماشاگران کمک کند.
«فاکتورهای محتوا»
– موضوع و مضمون فیلم: بررسی مسأله یا مفهومی که فیلم به آن پرداخته است. یک فیلم نه تنها میبایست به موضوعات مهم و معناداری بپردازد، بلکه باید قادر باشد آن موضوع را به درستی و به شیوه‌ای جذاب توسعه دهد.
– داستان و کنش‌ها: ساختار داستانی، کشمکش‌ها، و چگونگی پیشرفت آنها. بدیهی است که شخصیت‌هایی که در مسیر داستان به تحول نرسند، قادر به به تصویر کشیدن کشمکش‌های تاثیر گذار بر روند داستان نیستند.
– شخصیت‌پردازی: بررسی عمق شخصیت‌ها و انگیزه‌های آنها. شخصیت‌ها باید واقعی و باورپذیر باشند. فیلمساز باید به عمق، پیچیدگی و لایه های زیرین شخصیت‌ها پرداخته باشد، در غیر اینصورت حتی اگر تحول و تکامل شخصیت‌ها در طول داستان منطقی باشد، تماشاگران قادر به ایجاد حس همذات پنداری با آنها نخواهد بود، و طول عمر این شخصیت‌ها در ذهن تماشاگر در حد مواجه ی او با شخصیت‌های جدید در فیلمی جدید خواهد بود.
– دیالوگ‌ها و مکالمات: کیفیت و عمق دیالوگ‌ها، طبیعی بودن یا مصنوعی بودن آنها و توانایی آنها در پیشبرد داستان، قادر است بیشترین خدمت را به ضعف در شخصیت‌پردازی و انتقال پیام اصلی فیلم کند.
– نمادها و استعارات: نمادها و استعارات می‌توانند برای انتقال مفاهیم پیچیده در فیلم‌ها، به شکلی درست، اصولی، هنرمندانه و به اندازه، مورد استفاده قرار گیرند و به غنای یک اثر بیفزایند.
یک رویکرد نمادین اغراق آمیز، حاصلی جز عدم درک صحیح مخاطب به همراه نخواهد داشت.
– پیام‌های اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی: سیاست های حاکم بر سینمای امروز ایران حکم می کند تا پرداختن به مسائل اجتماعی، فرهنگی و یا سیاسی، به دور از موضع گیریهای مشخص و به گونه‌ای هواشمندانه در دل روایت گنجانده شوند.
– پایان و نتیجه‌گیری: ارزیابی پایانی یک اثر سینمایی بدون یک پایان بندی منطقی امکان‌پذیر نیست. پایان بندی باید به درستی از پیشرفت داستان و شخصیت‌ها پشتیبانی کند، به پرسش‌های اصلی فیلم پاسخ دهد و اگر پایانی باز است، به شکلی حرفه‌ای، تماشاگر را به تفکر و تفسیر وادارد.
– نوآوری و اصالت: میزان نوآوری و اصالت یک فیلم در قالب داستان‌گویی و استفاده از تکنیک‌های سینمایی باید به گونه‌ای بررسی شود که بتوان ثابت کرد، آن فیلم چیز جدیدی به سینما اضافه کرده است و به کلیشه‌ها و فرمول‌های رایج وابسته نیست.
در نهایت، نقد یک فیلم باید ترکیبی از ارزیابی‌های فرم و محتوا باشد که با یکدیگر هماهنگ و تکمیل‌کننده یکدیگر هستند.
این نقد باید شامل بررسی جنبه‌های فنی، هنری و مفهومی فیلم باشد تا به درک کامل‌تری از کیفیت کلی آن برسیم.
با ما در این پرسه‌ی دلچسب زمستانی همراه باشید.
