حیوانات برای مرگ بستگان خود مراسم تشییع جنازه می‌گیرند
مشاهده گونه‌های مختلف حیوانات در حال غم و اندوه بالای سر جسد هم‌نوع خود، متخصصان علوم شناختی را بر آن داشت که در این موضوع تحقیقات گسترده‌تری داشته باشند. هدف این تحقیقات تطبیق میزان درک غم و اندوه بستگان یک حیوان پس از مرگ آن در مقایسه با انسان است.
مشاهدات عینی
چندی پیش یک نهنگ قاتل ماده در سواحل واشنگتن در حال هل‌دادن جسد فرزند تازه‌متولدشده مرده خود مشاهده شد. این نهنگ در سال۲۰۱۸ نیز پس از مرگ یکی دیگر از فرزندانش در دوران نوزادی همین کار را انجام داده بود. آن زمان نهنگ جسد فرزند خود را به‌مدت ۱۷روز روی آب نگه داشت و از غرق‌شدن آن جلوگیری کرد. این حرکت در دنیای حیوانات یک شاهکار باورنکردنی بود. اما نهنگ‌ها تنها گونه‌های شناخته‌شده‌ای نیستند که اجساد فرزندان مرده خود را رها نمی‌کنند. در سال۲۰۲۱، باغ‌وحش ادینبورگ گزارش داد که یکی از شامپانزه‌های آنها نوزادی مرده به دنیا آورده‌است و از رهاکردن آن خودداری و آن را با خود در محوطه باغ‌وحش حمل می‌کند.
آگاهی از مرگ
بکی میلار، محقق متخصص در فلسفه و علوم شناختی در دانشگاه کاردیف می‌گوید: «ما به‌عنوان یک انسان چنین رفتارهایی را ناشی از غم و اندوه می‌دانیم؛ چون اگر کسی را از دست بدهیم، می‌خواهیم پیوندمان با عزیز مرده همچنان حفظ شود.» به‌گفته میلار، نکته قابل توجه این است که حیوانات با نوزاد مرده خود به همان شیوه‌ای رفتار نمی‌کنند که با یک نوزاد صرفا بی‌حرکت اما زنده رفتار می‌کنند. مثل این است که آنها سعی می‌کنند با این دنیای جدید روبه‌رو شوند و در تلاش‌اند تا این فقدان را درک کنند.
شباهت انسان و حیوان در سوگ چیست؟
محققان می‌گویند نشانه‌هایی وجود دارد که هم انسان‌ها و هم حیوانات در این دوره یک واکنش دارند. به‌عنوان مثال، حیوانات اغلب پس از مرگ به‌دنبال همراهان خود می‌گردند؛ انسان‌ها نیز به‌دنبال سوگ، محیط را برای یافتن نشانه‌ای از فرد متوفی بررسی می‌کنند. گاهی این رفتار می‌تواند تا مدت‌ها پس از مرگ ادامه یابد. نمونه‌های معروف از این دست عبارتند از یک سگ از نژاد تریر که ۱۴سال از قبر صاحبش در اسکاتلند محافظت می‌کرد، یا سگی دیگر که مدت‌ها پس از مرگ صاحبش در ایستگاه قطار ژاپن منتظر ماند. گزارش‌هایی وجود دارد از شیرهای دریایی مادر که با دیدن نوزادان‌شان که توسط نهنگ‌های قاتل خورده می‌شوند، از شدت اندوه آشکار ناله می‌کنند.
دوران افسردگی حیوانی
مطالعات تجربی نیز از این نظریه حمایت می‌کنند که برخی از حیوانات حداقل احساساتی شبیه به غم و اندوه را احساس می‌کنند. جین گودآل، دانشمند نخستی‌شناس انگلیسی بیش از ۶۰سال روی شامپانزه‌ها در طبیعت مطالعه کرد. او به شامپانزه‌ای جوان برخورد که از تعامل اجتماعی با گروه خود دست کشیده بود، غذا نمی‌خورد و درنهایت یک‌ماه بعد درگذشت. این علائمی است که انسان با مرگ مادرش نشان می‌دهد و به آن افسردگی بالینی می‌گویند. غازهای خاکستری نیز در واکنش به ازدست‌دادن جفت خود از ناراحتی سرهای خود را آویزان می‌کنند، علاقه خود را به غذا از دست می‌دهند و نسبت به دنیای اطراف خود بی‌تفاوت می‌شوند.
مطالعات آزمایشگاهی
مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که پستانداران شیرخوار در مواجهه با ازدست‌دادن ناگهانی مادر خود، مراحل غم و اندوه را پشت سر می‌گذارند که مشخصه آن گریه‌وزاری و به‌دنبال آن جدایی تدریجی از دنیاست. آنها دیگر با همتایان خود بازی نمی‌کنند، اشیای جدید و هیجان‌انگیز را نادیده می‌گیرند و درنهایت آنقدر در خود مچاله می‌شوند که به شکل توپ درمی‌آیند. در مطالعه دیگری، مشخص شد که در بابون‌های ماده (نوعی میمون) که یکی از بستگان نزدیک خود را از دست داده بودند، سطح هورمون‌های استرس افزایش یافت؛ واکنشی که در انسان‌ها نیز دیده می‌شود.
تشییع جنازه به سبک حیوانات
حتی به‌نظر می‌رسد برخی از حیوانات پس از مرگ هم‌نوع، رفتارهایی تشریفاتی مشابه مراسم تشییع‌جنازه انسان‌ها از خود نشان می‌دهند. فیل‌ها به‌طور دسته‌جمعی از سایر اعضای خانواده دیدن می‌کنند، استخوان‌های آنها را لمس و نوازش می‌کنند و برای مدت طولانی کنار اسکلت می‌ایستند، شبیه به روال تشییع پیکر یک انسان. شامپانزه‌ها همچنین به پاکسازی دهان و بدن حیوان مرده معروف هستند. حتی حکایاتی وجود دارد مبنی بر اینکه کلاغ‌ها و زاغ‌ها در اطراف مردگان خود جمع می‌شوند و گاهی برگ‌ها یا شاخه‌هایی را در نزدیکی لاشه قرار می‌دهند. مارک بکوف، استاد بازنشسته اکولوژی و زیست‌شناسی تکاملی در دانشگاه کلرادو می‌گوید: «چند سال پیش دایره‌ای متشکل از ۴ یا ۵زاغ اطراف یک زاغ مرده دیدم. آنها با سرهایی پایین گرد یک جسد ایستاده بودند و به‌آرامی به آن نوک می‌زدند. سپس یکی پرواز کرد و چند شاخه و برگ آورد. دیگری هم همین کار را کرد و بعد تقریبا مانند یک گروه سرود آنجا ایستادند؛ کمی سر خود را پایین انداختند و کمی بعد پرواز کردند.»
آیا غم حیوانات ماندگار است؟
بااین‌حال اینکه آیا این رفتارها واقعا به‌عنوان غم و اندوه به‌حساب می‌آیند یا نه، تا حد زیادی به نحوه تعریف مفهوم بستگی دارد و یک سؤال فلسفی به‌شدت مورد بحث است. طبق استدلال برخی از فیلسوفان، درحالی‌که برخی از حیوانات بدون شک پس از ازدست‌دادن یک همراه احساس ناراحتی می‌کنند، غم واقعی مستلزم توانایی‌های شناختی بیشتری است که حیوانات فاقد آن هستند. اینها شامل توانایی درک ماندگاری مرگ و تشخیص این است که آن حیوان در رویدادهای آینده زندگی شما حضور نخواهد داشت.
