تئاتر ۱۴۰۳؛ از طلسم شدن طرح حریم تا جشنواره‌ای که فراموش شد
تئاتر ایران در ۱۴۰۳ با رویدادهایی چون انتصاب معاونت هنری خانم، برگزار نشدنجشنواره تئاتر دانشگاهی، بلاتکلیفی حریم تئاترشهر، نامشخص بودن وضعیت صنفیتئاتر و چالش‌های جشنواره فجر همراه بود.
به گزارش مهر، اگر به رخدادهای تئاتری سال گذشته نگاهی موشکافانه بیندازیممتوجه وقایعی می‌شویم که تعدادی از آنها تکراری است و اهالی تئاتر هر ساله با وقایعاین‌چنینی برخورد می‌کنند؛ اما امسال میان اتفاقات تکراری و ملال آور با رویدادهایتازه‌ای نیز، طرف بودیم.
در ادامه به روال سال‌های گذشته به معرفی و بررسی ۵ رویداد تئاتری می‌پردازیم کهدر میان اتفاقات تئاتری سال گذشته، شاخص‌تر بوده اند.
روایت اول؛ انتصاب معاون هنری خانم برای اولین بار!
شاید مهم‌ترین رویدادی که اهالی تئاتر را متعجب کرد، انتصاب معاونت هنری وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی بود؛ این انتصاب برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامیایران صورت گرفت که یک زن به عنوان معاون حوزه‌های محتوایی در این وزارت‌خانهمنصوب شود.
پیش از اعلام رسمی این رویداد گمانه‌زنی‌های بسیاری شکل گرفت و امواج مختلفی ازنظرات مثبت و منفی به جریان افتاد که برخی از این گمانه‌زنی‌ها حاصل یک تغییرجنسیتی برای بار نخست بود که ناخودآگاه چشم‌ها را به سمت خود خیره کرد.
قبل از نادره رضایی افرادی چون محمود سالاری، سید مجتبی حسینی، علی مرداخانی،حمید شاه‌آبادی، محمدحسین ایمانی‌خوشخو عهده‌دار سمت معاون هنری وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی بودند و این انتخاب شاید انتخابی ریسکی برای سید عباسصالحی بود.
روایت دوم؛ برگزار نشدن دوباره جشنواره تئاتر دانشگاهی
برگزار نشدن جشنواره تئاتر دانشگاهی پس از شیوع ویروس کرونا، به قصه‌ای تکراری وکلیشه‌ای تبدیل شده و از جانب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز هیچ پاسخدرخوری در این باب داده نشده است؛ این رفتار جز بی‌توجهی و بی‌اهمیتی به مسالهتئاتر دانشگاهی هیچ تلقی دیگری را ایجاب نمی‌کند و این شائبه را به وجود می‌آورد کهانگار وزارت علوم هزینه کردن برای تئاتر را ضرر می‌داند و بر این باور است که هرجاجلوی ضرر را بگیریم، منفعت است. غافل از اینکه این رویداد همیشه در پرورش نسلتازه و توانمند تئاتری موفق ظاهر شده و چهره‌های معتبری را به تئاتر و سینمای بدنهمعرفی کرده است.
نظر دبیر بیست و یکمین جشنواره تئاتر دانشگاهی چه بود؟
حسین عبداللهی دبیر بیست و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی، دربابضرورت برگزاری این جشنواره، به خبرنگار مهر، توضیحاتی را ارائه کرد که در ادامهبخشی از آن‌را می‌خوانید.
وی درباره اینکه برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی چه تأثیری بر روند تئاتر ایران داشتهو برگزار نشدن آن چه آسیب‌هایی را به بدنه هنرهای نمایشی وارد می‌کند، تصریح کرد: جشنواره تئاتر دانشگاهی آینده دانشجویان علاقه‌مند به هنرهای نمایشی و تئاتر را رقممی‌زند، آثارشان در این جشنواره توسط هنرمندان دیگر دیده و شناخته‌شده‌ترمی‌شوند. دانشجویانی که در جشنواره شرکت می‌کنند بعدها وارد فضاهای دیگرینظیر تئاتر بدنه و سایر فضاهای اجرایی می‌شوند و به نوعی آینده‌سازان فرهنگ و هنراین سرزمین هستند. برگزار نشدن جشنواره به آینده دانشجویان ضربه و آسیب می‌زندو فرصت آزمون و خطا و دیده‌شدن را از آنها می‌گیرد. جشنواره باعث تکاپو و تلاش بینجامعه تئاتر دانشجویی می‌شود. جشنواره تئاتر دانشگاهی نسبت به جشنواره‌هایدیگر مخاطب بیشتری داشته و دارد و هیچ گاه نشده بود که سالن‌های جشنواره تئاتردانشگاهی خالی باشد. همیشه سالن‌ها مملو از مخاطب علاقه‌مند به تئاتر دانشگاهیبوده است.
مجتبی جدی درباره این رویداد هنری چه گفت؟
یا مجتبی جدی دبیر بیست و سومین جشنواره تئاتر دانشگاهی درباره این موضوع کهآیا یکی از دلایل برگزار نشدن جشنواره تئاتر دانشگاهی اهمیت نداشتن این رویداد ازدیدگاه مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری است؟ عنوان کرد: واقعیت این است کهجشنواره تئاتر دانشگاهی برای مدیران و مسئولان اهمیتی ندارد و اگر مدیری بهبرگزاری این رویداد علاقه نشان داده به دلیل رویکرد آن دوره از وزارتخانه علوم بهتوسعه کارهای فرهنگی است. جشنواره تئاتر دانشگاهی در وزارت علوم ردیف بودجهندارد و فعالیت فوق برنامه است، یعنی اگر امکاناتش باشد برگزار می‌شود و اگر نباشدوزارت علوم ملزم به برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی نیست. از طرف دیگر چونهمیشه جشنواره تئاتر دانشگاهی حاشیه‌هایی به همراه داشته است، برخی مدیراندوست ندارند دوران مدیریت‌شان با چالش مواجه شود. این در حالی است که همیشهمتن ماجرای جشنواره تئاتر دانشگاهی به حاشیه‌هایش چربیده است و کارهایی که ازجشنواره بیرون آمده‌اند بر جریان تئاتر کشور تأثیرگذار بوده‌اند. بخشی از جریان تئاتر مامدیون جشنواره تئاتر دانشگاهی است.
در مجموع به انضمام ۲ نظری که مطرح شد، آرای مختلفی درباره چرایی برگزار نشدناین رویداد مهم تئاتری وجود دارد، اما چیزی که در تئاتر بدنه کشور به وضوح دیدهمی‌شود، تزریق نشدن خون تازه به این جریان بااهمیت تئاتر کشور است و مماس با آنبحران کم سوادی در بازیگران، نویسندگان و کارگردانان جوان است که ضد جریانی بهنام تماشاخانه‌های خصوصی، فرصت اجرا را برای هر فردی که از امکانات مالیمناسبی برخوردار باشد، مهیا می‌کند و اهمیتی ندارد فرد مذکور به چه اندازه لیاقت وتوانایی لازم را برای اجرای یک اثر نمایشی دارا باشد.
به عبارت بهتر با نازل شدن شأن اجرا، دانشجویان پرتلاش این حرفه دلسرد شده اند وبه این باور رسیده‌اند که در این ساختار اضافی و طفیلی هستند و وقتی که امکان تولیدو ارائه اثر را در روی زمین پیدا نکنند به سراغ اجراهای زیرزمینی می‌روند و اتفاق اینخبر از معیوب بودن سیاست‌های حاکم بر تئاتر کشور را می‌دهد.
نکته مورد توجه این است که جشنواره تئاتر دانشگاهی مجال ارائه اثر حتی برایدانشجویان تندرو با تفکرات متفاوت را هم به وجود می‌آورد که این فرصت مانند یکضربه‌گیر عمل می‌کرد و سبب تلطیف ذهنیت این قبیل از دانشجویان می‌شد. برگزاریرویدادی چون جشنواره تئاتر دانشگاهی در نهایت مانع اقداماتی چون شکل گیری تئاترزیرزمینی می‌شد اتفاقی که در حال حاضر اجتناب ناپذیر است و هر روز بیشتر از گذشتهجوانان تئاتری جذب چنین فضایی می‌شوند.
روایت سوم؛ کار حریم تئاترشهر به کجا رسید؟!
کلنگ حریم تئاترشهر در ۲ دی ۱۴۰۲ با حضور وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی زدهشد. در حالی که حدود ۴۵۰ روز از کلنگ‌زنی حریم این مجموعه می‌گذرد اما امروزه روزمجموعه تئاترشهر که قطعاً برای اهالی تئاتر بنایی مهم و ارزشمند است، در حصر یکحریم موقت که دائمی شده است، قرار دارد که به هیچ درخور مهم‌ترین مجموعهنمایشی کشور نیست. با وجود مطالبه‌های پی‌درپی رسانه‌های مختلف، جز وعده‌هایپوشالی، اقدامی صورت نگرفته است.
روزی که حریم را برداشتند!
روزی که حریم تئاترشهر برداشته شد، این احتمال برای مسئولان مربوطه آنچنانچشمگیر نبود که نبود حریم، سبب آسیب‌هایی فیزیکی و اجتماعی به این بنا می‌شود. اما وجود این حریم نیمه کاره نیز در نهایت جز خراب کردن جلوه بصری این بنا، ثمرهدیگری نداشته و همچنان افراد بزهکار در محوطه تئاترشهر حاضر هستند و این محیطرا برای حضور خانواده‌ها به محیطی ناامن بدل می‌کند.
پیش از برگزاری جشنواره تئاتر فجر، اعلام شد که حریم تئاترشهر تا زمان برگزاری اینرویداد به صورت نهایی، آماده بهره‌برداری است اما این وعده هم عملی نشد وهمچنان تئاترشهر در یک وضعیت نابه‌سامان و نامشخص به سر می‌برد. این بی‌توجهیاز جانب مسئولان نسبت به تئاتر انگار که دیگر نشانی از اعراب ندارد، گویی به راستیاصلاً برای مسئولان فرهنگی بالادستی هیچ اهمیتی ندارد که تئاترشهر از نبود حریمدرست و اصولی مورد گزند قرار بگیرد.
همه موارد فوق در نهایت به یک نتیجه منجر می‌شود که تئاتر همچنان فرزند سرراهیدولت است و سینما نورچشمی و فرزند خلف! این تبعیض فاحش میان سینما و تئاتر تاچه زمانی ادامه‌دار خواهد بود، مشخص نیست!
روایت چهارم؛ انجمن‌های خانه تئاتر به انجمن صنفی تبدیل شد؟
عمده رخدادهای تئاتری برجسته در هرسال، ریشه‌ای کهن در سال‌های پیشین خوددارد اما انگار هر سال قصه از سر گرفته می‌شود و در انتهای سال شاهد هستیم تغییرچندان و چشمگیری صورت نگرفته است. ماجرای تبدیل انجمن‌های خانه تئاتر بهانجمن صنفی نیز موضوعی است که چند سالی می‌شود، مطرح است و هنوز به سرمنزل مقصود خود نرسیده است. امسال با برگزاری سلسله نشست‌هایی مواجه بودیم،تحت عنوان «انجمن‌ها و نظام صنفی هنری» که این نشست‌ها با پیگیری‌های شهرامگیل‌آبادی برگزار شد؛ قطعاً برگزاری نشست‌های این‌چنینی اقدام مثبتی است اماهنگامی که پس از آن عملی صورت نگیرد، اثری نیز بر فضای انجمن‌های خانه تئاترنخواهد گذاشت، البته این مجموعه نشست‌ها به تازگی به پایان رسیده است و شایدزمان بیشتری برای رؤیت نتایج این سلسله نشست‌ها نیاز است.
توسعه و پیشرفت یا محدودیت و کاستی؟
بهزاد صدیقی نمایشنامه‌نویس، پژوهشگر، مدرس دانشگاه و عضو هیئت مدیره اسبقکانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان تئاتر ایران در مورد عملکرد ۲۵ ساله خانه تئاتر باخبرنگار مهر به گفتگو پرداخت.
وی درباره روندی که خانه تئاتر طی کرده است، گفت: خانه تئاتر که در سال ۱۳۷۸تأسیس شده تا این لحظه، دوران پر فراز و فرودی را پشت سر گذاشته است. البتهفرازش کم بوده است و شاید در ابتدا که چنین نهاد شبه‌صنفی و مکانی که هنرمندانتئاتر در آن عضو شوند تا این نهاد پیگیر مطالبات، مشکلات شغلی، مسائل بیمه وبیکاری و کمک‌کننده به پیشرفت فعالیت هنرمندان تئاتر باشد، وجود نداشت. متأسفانه در طی این سال‌ها هر سال به جای توسعه و پیشرفت، بیشتر با محدودیت‌ها،کاستی‌ها و مشکلات عدیده‌ای که در نظام صنفی تئاتر وجود دارد، مواجه شده‌ایم. اینمشکلات را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد، اول اینکه مشکلات شغلی و معیشتیاعضا است که هرگز و هرگز خانه تئاتر برای اعضای ۱۷ انجمن خود، امکانات شغلی را تاجایی که من به خاطر می‌آورم، فراهم نکرده است، شاید در مواردی نادر و آن هم بهدلیل پیگیری‌های شخصی تعداد محدودی از اعضا، اقداماتی البته نه در خور توجهانجام شده باشد.
از دور دوم انتخابات خانه تئاتر خبری نشد!
مورد دیگری که لازم به توجه است موضوع انتخابات هیئت مدیره خانه تئاتر بود. درروز ۲۶ خرداد مجمع عمومی سالیانه و انتخابات هیئت مدیره مرکزی خانه تئاتر درمجموعه تئاترشهر برگزار شد که به دلیل به حد نصاب نرسیدن اعضای حاضر، بهنتیجه‌ای ختم نشد و انتخابات به دور دوم موکول شد که پس از گذر از اتفاقاتی چونفوت نابه‌هنگام شهید رئیسی و تغییر دولت، هیچ اعلام رسمی در راستای مشخصشدن زمان و مکان برگزاری دور دوم انتخابات صورت نگرفت.
نعیمی‌ذاکر؛ ماندن یا رفتن؟
بحث دیگری که پس از برگزار نشدن دور دوم انتخابات هیئت مدیره خانه تئاتر رخ داد؛موضوع جنجالی استعفای مقصود نعیمی‌ذاکر بود که وی به دلایلی نامشخصاستعفای خود را از سمت مدیرعاملی خانه تئاتر اعلام کرد و با وجود پذیرفته نشدناستعفایش از طرف هیئت مدیره این مجموعه، محل فعالیتش را ترک کرد.
نعیمی‌ذاکر در طول مدت مدیرعاملی خود در خانه تئاتر شائبه‌های بسیاری را مطرحکرد از جمله محرز نبودن مالکیت سند خانه تئاتر که این موضوع با اطلاعیه‌ای از جانبدفتر حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پاسخ داده شد و در این اطلاعیه عنوانشد که سند این ملک واقع در خیابان سمیه، در سال ۱۳۸۴ به نام «مؤسسه فرهنگیهنری خانه تئاتر» انتقال یافته است.
مورد بعدی تخصیص ندادن بودجه ۲ و نیم میلیاردی کمک هزینه درمان بیماری کرونابه هنرمندان که از سوی بنیاد مستضعفان اعطا شده بود که این مورد هنوز به نتیجهخاصی منجر نشده است.
همچنین سرمایه‌ای که بنا بود توسط شهاب حسینی به خانه تئاتر تزریق شود، بنا بهگفته نعیمی ذاکر به دلیل کارشکنی‌های یکی از اعضای هیئت مدیره انجام نگرفت، گویادلیل اصلی شکل نگرفتن این همکاری، رخ دادن یک دعوای صوری میان اعضای هیئتمدیره بوده است که پس از آن شهاب حسینی نیز میلی به همکاری نداشته است.
سرانجام نعیمی‌ذاکر پس از درخواست استعفای خود و رد شدن این درخواست توسطهیئت مدیره، دیگر در محل کار حاضر نشد و خانه تئاتر به عنوان یکی از نهادهای تئاتریمهم در ایران، در وضع کنونی مدیرعامل ندارد!
روایت پنجم؛ جشنواره تئاتر فجر و حاشیه‌هایی که پایان ندارد …
چهل‌وسومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از ابتدا نامستحکم شروع به حرکت کرد؛نشست خبری جشنواره در شرایطی برگزار شد که پوستر آن آماده رونمایی نشده بود،سرپرست اداره کل هنرهای نمایشی و دبیر جشنواره، جز مرثیه‌گویی حرف تازه‌ای برایگفتن به خبرنگاران تئاتر نداشتند. گوش اصحاب رسانه حوزه تئاتر، به شنیدنکلیدواژه‌هایی چون بودجه ناکافی و نبود امکانات و امثالهم از جانب مدیران هنریعادت کرده است و در همین راستا خیرالله تقیانی پور دبیر جشنواره در نشست خبری ازپذیرش کسوت دبیری به شکلی سخن گفت که سراسر بوی پشیمانی از قبول کردن اینمسئولیت می‌داد.
حریم تئاترشهر حتی به جشنواره تئاتر فجر هم نرسید و مسئولان مربوطه که درنشست حاضر بودند در پاسخ به مطالبات خبرنگاران تنها طفره رفتن را چاره دیدند تابیان پاسخی در خور، در نهایت گزارش این نشست خبری هیچ پاراگرافی با موضوعیتدستاوردهای چهل‌وسومین جشنواره تئاتر فجر نداشت. در افتتاحیه جشنواره، مجریمشخصی وجود نداشت و در ابتدا اتابک نادری سرپرست اداره کل هنرهای نمایشیمجری برنامه بود و از جایی به بعد جای خود را به ایوب آقاخانی داد و به شکلی کاملاًعینی، مشخص بود که برنامه‌ریزی مشخصی در مورد اجرای برنامه صورت نگرفتهاست در حالی که پیش از این به صورت غیررسمی اعلام شده بود که افتتاحیه جشنوارهقرار است در شهر مشهد برگزار شود اما این برنامه نیز بدون توضیحی منتفی شد.
دانشجویان در دبیرخانه تئاتر فجر؛ عملگی یا کارورزی؟
جشنواره تئاترفجر حین برگزاری جشنواره فراخوانی مبنی بر پذیرش دانشجویان برایکار کردن به صورت افتخاری در دبیرخانه منتشر کرد. موضوع این است که به اندازهکافی دانشجویان تئاتر مورد بی‌توجهی واقع شده‌اند و در حسرت یک شغل مرتبط و یایک اجرای عمومی مانده اند که این قبیل فراخوان‌ها جز خون کردن دل آنها ثمرهدیگری ندارد،
البته کارورزی در دبیرخانه جشنواره‌های معتبر موضوعی است که در تئاتر سراسر دنیامرسوم است اما در تئاتری که امروزه هیچ جایی برای دانشجوی این رشته ندارد و بایددر مشاغل کاملاً بیگانه و غیرمرتبط امرار معاش کند، این جور فراخوان‌ها دردی را دوانمی‌کند.
مخاطبان با تئاتر فجر آشتی کردند؛ افزایش کیفی آثار حاضر
در ایام برگزاری جشنواره، شاهد شور و شوقی از جانب تئاتر دوستان بودیم که شاید در۲ سال گذشته سراغ نداشتیم و امسال انگار مخاطبان تئاتربین دوباره به سالن‌هاینمایش بازگشتند تا شاهد آثار جشنواره باشند. همچنین امسال از لحاظ کیفی آثارانتخاب شده در قیاس با سال قبل، از کیفیت بهتری برخوردار و تعداد آثار قابل توجهنیز بیش از دوره پیشین بود.
نبود جایگاه مشخص برای خبرنگاران در سالن‌های اجرا
اما اصحاب رسانه همچنان برای دیدن آثار چالش دارند، زیرا صندلی‌های مشخصی درجایگاه مخاطبان در سالن‌های جشنواره برای آنها مشخص نشده است و مسئولان هرسالن از پس کنترل مخاطبانی که قصد ورود به سالن را دارند، برنمی‌آیند و سرانجامبسیاری اوقات پیش می‌آمد که صندلی خالی برای نشستن خبرنگاران وجود نداشت.
اما از نکات مثبت افتتاحیه و اختتامیه جشنواره تئاتر فجر در این دوره، نبودسخنرانی‌های طولانی و بی‌ثمر بود که تنها کار خبرنگاران را سخت می‌کرد که در ایندوره شاهد بهبود این موضوع بودیم. در اختتامیه جشنواره، برنامه کارگردانی مطلوبیداشت و مراسم (به استثنای اجرای کم رمق علی ضیا) با ریتم مناسبی پیش رفت وحضار را خسته نکرد.
همچنین از اقدامات شایسته توجه می‌توان به قدردانی از ۲ خبرنگار با سابقه تئاتراشاره کرد؛ اتفاقی کم سابقه که به این دسته از افراد که بی‌منت برای ارتقای تئاتر اینمملکت می‌جنگند توجه نسبتاً درخوری صورت گرفت.
