کتیبه مهم داریوش بزرگ در معرض فرسایش و آسیب جدی
کتیبه داریوش یکم هخامنشی که به عنوان «نخستین فرمان داریوش بزرگ» وبزرگترین کتیبه تخت جمشید شناخته می‌شود، به دلیل تغییرات آب و هوایی و کم‌ترینمحافظت‌ها، دچار فرسایش شده و به گفته سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی،بخش‌هایی از آن ریخته است. پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اطلاع داده است که ازاین هفته پروژه حفاظت و مرمت این کتیبه را آغاز می‌کند.
سیاوُش آریا، پژوهشگر و کُنشگر میراث فرهنگی تصاویری را از کتیبه داریوش بزرگ درتخت جمشید (پارسه) در اختیار ایسنا قرار داد و درباره وضعیت آن، گفت: بزرگترین وارزشمندترین سنگ‌نبشتۀ هخامنشیِ پارسه (تخت جمشید) که سند پویا و گویایساخت آن است بر اثر تغییرات آب و هوایی و فرسودگی که در نتیجه، سبب ریختگیمهم‌ترین سند نوشتاری هخامنشی در میراث جهانی پارسه شده، آسیب جدی دیدهاست.
او ادامه داد: این سنگ‌نبشته (کتیبه) که کارشناسان از آن با نامِ «نخستین فرمانداریوش بزرگ» یاد می‌کنند، افزون بر ارزشمندی آن، تنها سند نوشتاری آغازین ساختبنای پارسه (تخت جمشید) است که نمایشگر منش (اخلاق) و روحیات سازندۀ آن وبهویژه نشانۀ ارج و احترامی است که پادشاه هخامنشی برای مردم و کارهای آنان قائلبوده است. همچنین، کارشناسان و باستان‌شناسان نیز، این سنگ نبشته را مهم‌ترینسند و مدرک ساخت و برپایی پارسه (تخت جمشید) می‌دانند و همواره بر پاسداری ومحافظت به روش درست آن پافشاری دارند. از سویی، با نگرش به متن برگردان اینسنگ‌نبشته به ساختار اجتماعی، باورهای دینی پادشاه، یکتاپرستی ایرانیان، ایمن‌سازیو زیبایی کاخ‌ها و کشورهای وابسته (تابع) به ایران در آن روزگار پِی می‌بریم، که این خودارزش آن را دو صد چندان کرده و وظیفه پاسداری و حفاظت از آن را برای ما سنگین‌ترمی‌کند.
این تصویر به فروردین ۱۳۹۹ مربوط است.
تصویر دیگر از کتیبه داریوش یکم از همان زاویه، فروردین ۱۴۰۴
این پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: این اثر تاریخی از دید زبان‌شناسی نیز، ارج و ارزشفراوانی نزد کارشناسان دارد؛ زیرا در این سنگ‌نبشته ما با سه زبان و دبیره آشنامی‌شویم.
او ادامه داد: در سال ۱۳۹۹ خورشیدی با تصمیم نادرست و غیرعلمی مدیریت وقتپایگاه جهانی پارسه و بدون مطالعۀ کافی و داشتن طرح مصوب و مجوز از شورای فنیو پژوهشکدۀ باستان‌شناسی کشور، پشت سنگ‌نبشتۀ داریوش بزرگ را خالی کرده وسایه‌بان موقت آن را نیز حذف کردند تا با خیال خود سبب برطرف‌سازی نم و رطوبتروی این اثر ارزشمند هخامنشی شوند. ولی پس از انجام این روش غیرکارشناسی وخالی کردن پشت آن، پس از مدتی دریافتند که کار نادرست و اشتباهی انجام گرفته وآن را به حال خود رها کرده و همان سایه‌بان موقت و غیراستاندارد پیشین را نیز تا بهامروز حذف کرده و مهم ترین یادگار هخامنشیان [در تخت جمشید] را به حال خود رهاکردند.
گفته می‌شود با برداشتن سایه‌بان، روند فرسایش در این سنگ‌نبشته شدت گرفتهاست.
آریا افزود: در اواخر اسفند ماه سال گذشته، در نشستی خصوصی با مدیریت کنونیپایگاه جهانی پارسه به موضوع سنگ‌نبشته داریوش اشاره کردم و خواستار پُر کردنپشت آن و رفع موارد موجود و نصب سایه‌بانی استاندارد و مناسب شدم و مدیریتپایگاه پارسه نیز با پذیرفتن اشتباه در دوران مدیریت پیشین، قول پیگیری و برطرفکردن موارد را دادند. اما در بازدید میدانی نوروز امسال با صحنه‌ای اندوه‌بار روبه روشدم که اشک از چشمانم روان شد و پس از ثبت و نگاره‌برداری، زمانی که به خانهبرگشتم و با نگاره‌های (عکس‌های) سال ۱۳۹۹ خورشیدی آن را سنجیده و در کنار همگذاشتم به عمق فاجعه پِی بردم. به راستی چه کسی باید پاسخگوی تصمیم‌های فردیو غیرعلمی و بدون مجوز مدیران میراث فرهنگی باشد؟ بدتر از آن، آسیب به یادگارهخامنشیان است؛ آسیب‌های برگشت‌ناپذیر که بی‌گمان آیندگان به سبب کوتاهی، ما رانکوهش کرده و در تاریخ ثبت خواهد شد.
وضعیت اکنون کتیبه داریوش یکم هخامنشی در تخت جمشید، فروردین ۱۴۰۴
این کنشگر میراث فرهنگی گفت: هم‌اینک سنگ نبشتۀ تاریخی و مهم داریوش بزرگ هخامنشی در پارسه (تخت جمشید) بر اثر شرایط آب و هوایی و کنش و واکنش‌های هوایی و فرسودگی‌ای که پدید آمده و سبب ریختگی بخش‌هایی از آن شده، در خطر جدی قرار دارد و باید هرچه زودتر از سوی کارشناسان آثار تاریخی مورد مرمت علمی و اصولی قرار گیرد و سایه‌بانی مناسب و استاندارد برای آن طراحی و نصب شود تا از نابودی بیشتر آن پیشگیری شود.
روابط عمومی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید نیز پس از پیگیری این پژوهشگر وکنشگر میراث فرهنگی، اطلاع داد که پروژه حفاظت و مرمت کتیبه داریوش یکم درتخت جمشید این هفته آغاز می‌شود.
در متنی که روابط عمومی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در این باره برای ایسنافرستاده، آمده است: «کارگاه مرمت و حفاظت کتیبه داریوش بزرگ در ضلع جنوبی تخت جمشید پس از پایش و مطالعات فنی در این هفته آغاز به کار می‌کند. این پروژهمحصول همکاری مشترک گروه حفاظت و مرمت، باستان‌شناسی و بخش عمرانیپایگاه میراث جهانی تخت جمشید است. در این مرحله کتیبه داریوش، استحکام‌بخشیمی‌شود و پوشش حفاظتی آن اجراء می‌شود. همچنین، پشت کتیبه حفاظت می‌شود تارطوبت از سطح آن دفع شود. پس از حفاظت و مرمت مسیر بازدید این کتیبه طراحی واجراء می‌شود و بازدیدکنندگان می‌توانند از این کتیبه بازدید کنند.»
کتیبه داریوش یکم هخامنشی در ورودی اولیه تخت جمشید نگاشته شده است، کمیرو به جنوب است که اکنون در مسیر بازدیدکنندگان قرار ندارد.
کتیبه سه زبانه داریوش یکم در بخشی از تخت جمشید قرار دارد که اکنون در مسیربازدیدکنندگان نیست. این سنگ‌نبشته که یکی از مهمترین و بزرگترین کتیبه‌هایهخامنشی است، پس از نگارش کتیبه بیستون به عنوان دومین کتیبه مهم این دورهمطرح است. این کتیبه در برگیرنده پیام داریوش برای سرزمین پارس، تختگاه تختجمشید و نیایش معروف داریوش به درگاه اهورامزد است: «تا سرزمین ایران ازدشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بماند.»
درز و شکاف‌هایی که در این سنگ‌نبشته به مرور زمان به‌وجود آمده و تهدید جدی بهشمار می‌آید.
سیاوش آریا به عنوان پژوهشگر میراث فرهنگی نیز درباره موقعیت این سنگ‌نبشته درتخت جمشید و جزئیات آن توضیح داد: سنگ‌نبشته یا فرمان داریوش بزرگ که درگذشته در بخش ورودی اولیه بنا نگاشته شده است، کمی رو به جنوب، روی تختهسنگی به بزرگی هفت متر و ۲۰ سانتی‌متر و پهنای دو متر و ۵۰ سانتی‌متر در جبهۀجنوبی کار گذاشته شده است که به چهار تکۀ به هم پیوسته بخش‌بندی و در هر بخشنبشته‌ای به دبیرۀ میخی تراشیده‌اند. دو سنگ‌نبشتۀ سمت چپ به دبیره و زبان«پارسی باستان» نوشته شده است و سومی به «ایلامی (عیلامی) و چهارمی به«بابلی». بزرگترین سنگ‌نبشتۀ هخامنشی پارسه از آن روی دارای ارزش بسیار است کهدر بخشی از آن می‌خوانیم: «… چونان که بر بالای این‌جا، این دژ(کوشک) ساخته آمد،پیش از آن در این‌جا دژی ساخته نشده بود؛ به خواست اهورامزدا، این ارگ را منساختم… م. پس من آن را برآوردم و آن را ایمن، زیبا و کافی ساختم، چنان که دلخواهمبود. و داریوش شاه گوید: چنان باد که اهورامزدا مرا بپایند. و نیز، این ارگ را و گذشته ازاین، مباد آن که هر آن چه در این جا بر پای کرده شد به چنگ بدخواه و بداندیشافتد».
باز در بخش مهم دیگری از این سنگ نبشته می‌خوانیم: « … این تیره پارسی را بپای؛ اگرتیره پارسی پاییده شوند، اهورا برکت جاودانی بر این دودمان ارزانی خواهد داشت»
وضعیت حفاظت از کتیبه فرمان داریوش یکم هخامنشی که یکی از مهمترین وبزرگترین کتیبه‌های هخامنشی است و پس از کتیبه بیستون، به عنوان دومین کتیبهمهم این دوره مطرح است.
سایه‌بانی که پیش‌تر برای حفاظت از این کتیبه نصب شده بود و اکنون حذف شدهاست.
تصویر سال ۱۳۹۹ گرفته شده است.
پارسه یا تخت جمشید در سال ۵۱۸ پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ در دامنه کوهمهر (رحمت) ساخته شده است. میراث جهانی پارسه در ۵۷ کیلومتری شهر شیراز و درشهرستان مرودشت قرار دارد.
پیش‌روی گیاهان تا دیوار سنگ‌نبشته، که سلامت دیواره را تهدید می‌کند.
کتیبه داریوش یکم هخامنشی، فروردین ۱۴۰۴
عکس‌ها از سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی
