آیا مکانیسم ماشه فعال میشود؟
براساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بندهای ۱۱، ۱۲ و ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل با فعالسازی مکانیسم ماشه یا سیستم اسنپبک ممنوعیتهای تسلیحاتی، محدودیتهای مالی، و قطع همکاریهای فناورانه با نهادهای ایرانی از سوی کشورهای عضو سازمان ملل در دستور کار قرار خواهد گرفت. این قانون حتی از سوی کشورهایی چون چین که با شرکتهای کوچک و متوسط خود کماکان – پس از اعمال تحریمهای آمریکا – خریدار نفت ایران بودند نیز اجرا میشود و هزینه فروش نفت ایران از طریق واسطهگران و دلالان بینالمللی را نیز بیش از پیش افزایش خواهد داد.
به گزارش تجارت نیوز، کمتر از 2 هفته تا پایان مهلت 30 روزه تروئیکای اروپایی به ایران برای فعالسازی مکانیسم ماشه باقی مانده است، با این حال بهنظر میرسد با وجود توافق میان ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی در نشست قاهره، در نهایت مکانیسم ماشه فعال شود. در این راستا باید به اظهارات اخیر محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان توجه کنیم که در حاشیه شصتونهمین نشست سالانه آژانس اظهار داشت: «تا پیش از این، کشورهای اروپایی همکاری ایران با آژانس را یکی از شروط اصلی خود عنوان میکردند. اما درست از لحظهای که توافقنامه میان وزیر محترم امور خارجه کشورمان و مدیرکل آژانس امضا شد، شاهد مواضع جدید و تندتری از سوی آنان بودیم.»
مواضعی که اسلامی به آنها اشاره میکند، با لحنی تندتر و صریحتر از سوی مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا، در یک کنفرانس خبری مشترک با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، بیان شد. روبیو در این نشست اعلام کرد: «تهدید ایران تنها محدود به اسرائیل نیست، بلکه به خلیج فارس و اروپا نیز گسترش یافته است. ما به سیاست فشار حداکثری بر ایران ادامه خواهیم داد. ایران دارای موشکهای دوربردی است که میتوانند ثبات منطقه و اروپا را تهدید کنند. ما متحدان اروپایی خود را ترغیب میکنیم که تحریمهایی علیه ایران اعمال کنند.»
فرصت 30 روزه اتحادیه اروپا به ایران در 9 مهرماه به پایان میرسد و اگر ایران نتواند به 2 پیششرط اتحادیه اروپا برای عدم فعالسازی مکانیسم ماشه عمل کند تحریمهای ایران به صورت خودکار از 18 اکتبر (26 مهرماه) یعنی نزدیک به یک ماه دیگر فعال خواهد شد. شروطی که اروپاییها برای موافقت با تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ مطرح کردند یکی مذاکره با آمریکا و دیگری همکاری ایران و آژانس (دسترسی بازرسان آژانس به تمامی تاسیسات هستهای ایران و ارائه اطلاعاتی از میزان اورانیوم غنی شده با غنای بیش از 60 درصد و همچنین تعداد سانترفیوژها) است.
در رابطه با بازرسی از تمامی تاسیسات هستهای ایران آنطور که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی مدعی شده است: «با توافق صورتگرفته ایران پذیرفت که بازرسان آژانس اجازه بازرسی از تمامی مراکز اتمی شامل تاسیسات هستهای بمبارانشده و مراکز بمباراننشده و همچنین اورانیوم و سانترفیوژها را داشته باشند و مهمترین مواد اتمی مورد توجه، ذخایر اورانیوم غنیشده ایران است که از خلوص پایین تا ۶۰ درصد را شامل میشود.»
هرچند که سیدعباس عراقچی اظهار میدارد: «تا زمانی که ایران مجموعهای از اقدامات زیستمحیطی و ایمنی را در این تأسیسات انجام ندهد، هیچ اقدامی از سوی آژانس صورت نمیگیرد. پس از انجام این اقدامات، ایران گزارش مربوط به وضعیت این مراکز را ابتدا به شورای عالی امنیت ملی ارائه خواهد کرد. شورای عالی هم با لحاظ تمام دغدغههای امنیتی، تصمیم میگیرد که این گزارش به چه شکلی و در چه سطحی به آژانس ارائه شود.»
به گفته وزیرخارجه: «آنچه مربوط به مواد هستهای ماست، همگی در زیر آوارهای ناشی از حملات به تأسیسات بمبارانشده قرار دارد. اینکه این مواد قابل دسترسی هستند یا خیر، و یا وضعیت بخشی از آنها چگونه است، در حال حاضر از سوی سازمان انرژی اتمی در دست ارزیابی است. بنابراین اگر از من هم بپرسید، میگویم بله دسترسی وجود دارد اما پس از طی مراحلی که در آن تمام ملاحظات ایران رعایت میشود. مسیری که تمام ملاحظات مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی در آن لحاظ شده و همه نگرانیهای امنیتی کشور رعایت خواهد شد.»
آنچه عراقچی در رابطه با لزوم ارزیابی های شورای عالی امنیت ملی از توافق ایران و آژانس بیان کرده اخیرا در بیانیه شورا به آن اشاره و آورده شده است: «متن ترتیبات این توافق (عراقچی و گروسی) در کمیته هستهای شورای عالی امنیت ملی مورد بررسی قرار گرفته و آنچه به امضا رسیده، در مجموع همان چیزی است که مصوب این کمیته بوده است.»
گره مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا
اما در مورد پیششرط مذاکره با آمریکا به نظر میرسد واشنگتن بر خلاف روال سابق مذاکراتی ایران و ایالات متحده که از اردیبهشتماه تا پیش از حمله اسرائیل و آمریکا به ایران جریان داشته، خواهان برگزاری مذاکراتی از جنس مستقیم است و البته کشورهای بسیاری در صدد ترغیب تهران و واشنگتن برای دستیابی به این مهم هستند. امری که رئیس دستگاه سیاست خارجی ایران در رابطه با آن میگوید: «رسانههای آمریکایی از میانجیگری جدید میان ایران و آمریکا صحبت کردهاند. کشورهای زیادی در تلاشاند نقش مثبتی ایفا کنند و این موضوع تنها محدود به قطر (یکی از فعالترین میانجیگران مذاکراتی ایران و آمریکا) نیست. انگیزه واقعی برای کمک به حل مشکلات در منطقه وجود دارد، اما شروع هرگونه مذاکره مشروط به پذیرش اصل منافع متقابل از سوی طرف مقابل است؛ توافقی که بر اساس احترام و بدون تهدید شکل بگیرد.»
به نظر میرسد پذیرش اصل منافع متقابلی که عراقچی به آن اشاره میکند به سرفصلهای مذاکراتی مدنظر مقامات کاخ سفید باز میگردد که علاوه بر برنامه هستهای ایران به برنامه موشکی کشورمان و سیاستهای منطقهای ایران در عدم حمایت از گروههای مقاومت نیز اشاره میکند. دو موضوعی که ایران هنوز با آنها موافقت نکرده است و بر همین اساس هم برنامه نشستی برای برگزاری مذاکرات میان تهران و واشنگتن در دستورکار مقامات ایران و آمریکا نیست.
هر چند آمریکا همچنان با پیگیری سیاستهای خصمانه خود علیه ایران مجددا افراد و نهادهایی که در هماهنگی انتقال وجوه حاصل از فروش نفت ایران نقش داشتهاند و از آنها به «شبکه بانکداری سایه ایران» یاد میکند را مورد تحریم قرار داده است. تحریمهای تازه یک روز پس از آن وضع شدهاند که مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، در جریان سفر خود به اسرائیل، تاکید کرد که آمریکا «تا زمانی که ایران مسیر خود را تغییر ندهد»، از سیاست «فشار حداکثری» دست نخواهد کشید.
تحریمهای جدید افرادی در هنگکنگ و امارات متحده عربی را مورد هدف قرار داده است که براساس ادعای وزارت خزانهداری آمریکا «در هماهنگی انتقال وجوه، بهویژه درآمد حاصل از فروش نفت ایران، نقش داشتهاند و به تغذیه مالی ارتش ایران، نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و همچنین وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، کمک میکردند؛ شبکههای بانکداری سایه ایران، که توسط تسهیلکنندگان مالی غیرقانونی و معتمد اداره میشوند، از نظام مالی بینالمللی سواستفاده کرده و با شستوشوی پول از طریق شرکتهای صوری خارجی و ارزهای دیجیتال، از تحریمها فرار میکنند.»
تارهای درهمتنیده تحریمهای آمریکا بر اقتصاد ایران
تلاشها برای تحت فشار قرار دادن کشورهای اروپایی نسبت به فعالسازی مکانیسم ماشه و افزایش دامنه و گستره تحریمهای ایران از سوی آمریکا نشان میدهد که واشنگتن سیاست فشار حداکثری را برای آغاز مذاکرات موردنظر خود با تهران دنبال میکند اگر چه براساس اظهارات امروز سخنگوی وزارت امور خارجه، عباس عراقچی در گفتوگوی تلفنی با وزرای خارجه سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، راههای برونرفت از شرایط تحمیلی بر ایران و جلوگیری از اجرای مکانیسم ماشه را دنبال خواهد کرد. مکانیسمی که به دلیل پوشش سازمان ملل کشورهای زیادی را وادار به تبعیت از تحریم های ایران خواهد کرد.
بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بندهای ۱۱، ۱۲ و ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل با فعالسازی مکانیسم ماشه یا سیستم اسنپبک ممنوعیتهای تسلیحاتی، محدودیتهای مالی و قطع همکاریهای فناورانه با نهادهای ایرانی از سوی کشورهای عضو سازمان ملل در دستور کار قرار خواهد گرفت. این قانون حتی از سوی کشورهایی چون چین که با شرکتهای کوچک و متوسط خود کماکان – پس از اعمال تحریمهای آمریکا – خریدار نفت ایران بودند نیز اجرا میشود و هزینه فروش نفت ایران از طریق واسطهگران و دلالان بینالمللی را نیز بیش از پیش افزایش خواهد داد.
