اقتصاد دایرهای در ایران؛ فرصتی طلایی برای تبدیل پسماند به ثروت
محمد باغانی – تمرکز بر اقتصاد دایره ای در ایران میتواند پیامدهای اقتصادی گستردهای به همراه داشته باشد. بازیافت فلزات کمیاب از ضایعات الکترونیکی نیاز به واردات مواد اولیه را کاهش میدهد و ارزش افزوده چندبرابری ایجاد میکند.
به گزارش تجارت نیوز، اقتصاد دایرهای بهعنوان رویکردی نوین در کاهش مصرف منابع و ایجاد ارزش افزوده از پسماند، در جهان به سرعت در حال گسترش است. با این حال، در برنامههای توسعه صنعتی ایران هنوز جایگاه پررنگی برای این مدل دیده نمیشود. کارشناسان معتقدند توجه به اقتصاد دایرهای میتواند به کاهش هزینههای تولید، افزایش بهرهوری و شکلگیری صنایع سبز کمک کند و فرصتهای اقتصادی و محیطزیستی قابل توجهی ایجاد کند.
تغییر پارادایم از خطی به چرخهای
مدل اقتصادی خطی، بر پایه استخراج، تولید و مصرف بیوقفه منابع شکل گرفته و زباله و پسماند را بهعنوان نقطه پایان چرخه تلقی میکند؛ بخشی از سرمایه ملی عملاً دفن یا سوزانده میشود. اما اقتصاد دایرهای با رویکردی متفاوت، تلاش میکند نقطه پایان را به آغاز دوباره تولید و خلق ارزش افزوده تبدیل کند. بازار جهانی بازیافت زباله در سال ۲۰۲۴ حدود ۶۵ میلیارد دلار ارزشگذاری شده و پیشبینی میشود تا کمتر از یک دهه آینده به بیش از ۱۰۹ میلیارد دلار برسد. این روند نشان میدهد جهان با سرعت در حال گذار از اقتصاد خطی به چرخهای است و کشورهایی که زودتر وارد این مسیر شوند، مزیتهای رقابتی بیشتری کسب خواهند کرد.
تصویری از وضعیت پسماند در ایران
ایران روزانه بیش از ۵۰ هزار تن پسماند شهری تولید میکند که سهم تهران حدود ۷ هزار تن است. با این حال، تنها ۵ تا ۱۰ درصد از این پسماند بازیافت میشود و بیش از ۷۰ درصد زبالهها دفن میشوند. ایران سالانه نزدیک به ۴ میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید میکند که حدود نیم میلیون تن آن کیسههای پلاستیکی است، اما بخش کمی وارد چرخه بازیافت میشود. در حوزه زبالههای الکترونیکی نیز سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن ضایعات تولید میشود. این ارقام نشان میدهند ظرفیت عظیمی از منابع بالقوه بلااستفاده باقی مانده است و میتواند منبع تأمین مواد اولیه برای صنایع داخلی باشد.
فرصتهای نهفته در بازیافت صنعتی
تمرکز بر اقتصاد دایرهای در ایران میتواند پیامدهای اقتصادی گستردهای به همراه داشته باشد. بازیافت فلزات کمیاب از ضایعات الکترونیکی نیاز به واردات مواد اولیه را کاهش میدهد و ارزش افزوده چندبرابری ایجاد میکند. در حوزه پلاستیک، تنها از محل بازیافت بخشی از پسماند سالانه بیش از دو میلیارد دلار ارزش اقتصادی خلق میشود. توسعه صنایع بازیافت میتواند بهرهوری تولید را افزایش دهد و هزینههای انرژی را کاهش دهد. از منظر اشتغالزایی، این حوزه ظرفیت ایجاد هزاران شغل سبز، از جمعآوری و جداسازی پسماند تا فرآیندهای صنعتی و فناورانه بازیافت، دارد. تجربه کشورهای اروپایی نشان میدهد اقتصاد دایرهای میتواند میلیونها فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند و این مدل قابلیت پیادهسازی در ایران را دارد.
نیاز به اقدام راهبردی
با وجود این فرصتها، اقتصاد دایرهای هنوز جایگاه محکمی در اسناد توسعهای کشور ندارد. بخش بزرگی از پسماند شهری و صنعتی ایران بهطور مستقیم دفن میشود، در حالی که کشورهای پیشرفته با سرمایهگذاری در فناوریهای نوین بازیافت توانستهاند نه تنها مشکل زیستمحیطی را کاهش دهند بلکه به بازاری سودآور دست یابند. ایران نیازمند اقداماتی عملی و هدفمند است؛ از جمله توسعه زیرساختهای جمعآوری و جداسازی، سرمایهگذاری در فناوریهای نوین بازچرخانی و حمایت از صنایع بازیافتی از طریق سیاستهای مالی و اعتباری. فرهنگسازی و ترغیب مردم به تفکیک از مبدأ نیز نقش کلیدی در موفقیت این مدل دارد.
اقتصاد دایرهای دیگر صرفاً یک رویکرد زیستمحیطی نیست، بلکه بهعنوان ابزاری اقتصادی و صنعتی به رسمیت شناخته شده است. ایران با حجم بالای تولید پسماند و ظرفیتهای بومی گسترده، میتواند این حلقه مفقود را به بخشی اساسی از استراتژی توسعه پایدار خود بدل کند. اگر این فرصت نادیده گرفته شود، علاوه بر هزینههای زیستمحیطی، ثروتی عظیم نیز از دست خواهد رفت. اقتصاد دایرهای برای ایران نه یک انتخاب اختیاری، بلکه ضرورتی راهبردی است که باید هرچه سریعتر در سیاستهای توسعهای جایگاهی روشن و اجرایی پیدا کند.
