دعا برای میت در حالت احتضار 🤲 +متن تلقین و سوره راحت جان دادن فرد در حال مرگ
مرگ، آخرین فصل زندگی انسان در دنیا است و لحظهای که روح از بدن جدا میشود، یکی از سنگینترین و در عین حال عمیقترین لحظات عمر هر انسان به شمار میرود. در این مرحله، فرد در حالت احتضار قرار میگیرد و خانواده و نزدیکان او وظیفه دارند با دعا، تلاوت آیات قرآن و خواندن ذکرهایی که از پیامبر اکرم (ص) و اهلبیت (ع) نقل شده، به آرامش روح او کمک کنند. دعا برای محتضر یا همان فردی که در آستانه مرگ است، در معارف اسلامی جایگاه ویژهای دارد و سفارشهای فراوانی در مورد آن وارد شده است. در چنین لحظاتی، یاد خدا و تلاوت قرآن میتواند اضطراب، ترس و سختیهای جان دادن را کاهش دهد و به روح محتضر آرامش ببخشد. در ادامه، به تفصیل درباره دعاها، سورهها و ذکرهایی که خواندن آنها برای میت در حال احتضار سفارش شده است، سخن گفته میشود تا شما بتوانید با آگاهی و نیت خالص، به عزیز در حال رحلت خود کمک معنوی کنید.
معنای احتضار و اهمیت دعا در این لحظات
احتضار در لغت به معنای «نزدیک شدن» است و در اصطلاح دینی، به زمانی گفته میشود که انسان در آستانه مرگ قرار میگیرد و روح او آماده خروج از بدن میشود. در این زمان، فرد ممکن است دردی جسمی یا اضطرابی روحی را تجربه کند که با هیچ چیز دنیایی قابل مقایسه نیست. قرآن کریم در آیههایی متعدد به این لحظه اشاره کرده و آن را زمان آشکار شدن حقیقتها دانسته است. در چنین موقعیتی، اطرافیان باید در کنار بیمار باشند، نه برای ابراز ناراحتی، بلکه برای آرام کردن او با یاد خدا. خواندن دعاهای مخصوص، ذکر، و آیاتی از قرآن مجید، علاوه بر تسکین محتضر، موجب آرامش قلبی خانواده نیز میشود. دعا برای میت در این مرحله، نه تنها کمکی برای آسانتر شدن جان دادن اوست، بلکه نشاندهنده ایمان، محبت و احساس مسئولیت بازماندگان نسبت به عزیز در حال رفتن است. اسلام سفارش کرده است که اگر کسی در آستانه مرگ قرار دارد، نزدیکانش با صدای ملایم و دلسوزانه قرآن بخوانند و او را به یاد خدا بیندازند.
سورهها و آیات سفارششده برای آسان شدن مرگ
در روایات متعددی آمده است که تلاوت برخی سورهها هنگام احتضار، باعث میشود جان دادن فرد آسانتر شود و روح او با آرامش بیشتری از بدن جدا گردد.
از جمله این سورهها:
«سوره یس»،«سوره صافات»،«سوره احزاب»،«آیت الکرسی»،آیه ۵۴ از «سوره اعراف»و سه آیه آخر «سوره بقره» هستند.
علمای دینی توصیه کردهاند که در کنار این سورهها، هر مقدار از قرآن که ممکن است خوانده شود، چرا که هر آیهای از کلام خداوند نوری است که بر جان محتضر میتابد. تلاوت قرآن در لحظههای پایانی عمر، همچون نسیمی آرام، اضطراب را از قلب بیمار میزداید و او را آماده ورود به عالمی دیگر میکند. بنابراین اگر شما در کنار بیماری هستید که در حال احتضار است، بهتر است در فضایی آرام، با نیت خالص، این آیات را با صدایی دلنشین تلاوت کنید.
«آیه ۵۴ سوره اعراف»
إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ
به یقین پروردگار شما خداست که آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر تخت [فرمانروایی و تدبیر امور آفرینش] چیره و مسلط شد، شب را در حالی که همواره با شتابْ روز را می جوید بر روز می پوشاند، و خورشید و ماه و ستارگان را که مُسخّر فرمان اویند [پدید آورد]؛ آگاه باشید که آفریدن و فرمان [نافذ نسبت به همه موجودات] مخصوص اوست؛ همیشه سودمند و با برکت است، پروردگار عالمیان.
سه آیه پایانی سوره بقره (آیات ۲۸۴ تا ۲۸۶)
آیه ۲۸۴:
لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ ۗ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ ۖ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ ۗ وَ اللَّهُ عَلىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آنِ خداست؛ و اگر آنچه را در دل دارید آشکار کنید یا پنهان نمایید، خداوند شما را بر آن محاسبه میکند؛ پس هر کس را بخواهد میبخشد و هر کس را بخواهد عذاب میکند؛ و خداوند بر هر کاری تواناست.
آیه ۲۸۵:
آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ ۚ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ ۚ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا ۖ غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ
پیامبر (ص) به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده است، و مؤمنان نیز (همچنین). همگی به خدا و فرشتگان او و کتابهای او و پیامبرانش ایمان آوردهاند. میگویند: ما میان هیچیک از پیامبران او فرق نمیگذاریم. و گفتند: شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! آمرزش تو را میطلبیم، و بازگشت به سوی توست.
آیه ۲۸۶:
لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَها ۚ لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ ۗ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا ۚ رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْرًا کَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا ۚ رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَهَ لَنا بِهِ ۖ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا ۚ أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرِینَ
خدا هیچکس را جز به اندازه توانش تکلیف نمیکند. هر کس آنچه (از خوبی) به دست آورد، به سود اوست، و آنچه (از بدی) به دست آورد، به زیان اوست. پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا خطا کردیم، ما را مؤاخذه مکن. پروردگارا! بار سنگینی بر ما مگذار، چنان که بر کسانی که پیش از ما بودند نهادی. پروردگارا! آنچه را طاقت آن نداریم، بر ما تحمیل مکن، و ما را ببخش و بیامرز و بر ما رحم کن. تو مولای ما هستی، پس ما را بر گروه کافران پیروز گردان.
روایت پیامبر اکرم (ص) درباره دعای آرامش در هنگام مرگ
در روایتی زیبا از پیامبر اکرم (ص)، داستانی آمده است که اهمیت دعا در زمان احتضار را به روشنی نشان میدهد. گفتهاند روزی به پیامبر (ص) خبر دادند یکی از یاران ایشان در آخرین لحظات زندگی خود به سر میبرد. حضرت با شنیدن این خبر، بلافاصله همراه گروهی از اصحاب به سوی خانه او رفتند. زمانی که پیامبر (ص) وارد خانه شد، دید که آن مرد در حال جان دادن است و به سختی نفس میکشد، به طوری که حتی حضور پیامبر را احساس نمیکرد. چهره مبارک رسول خدا (ص) از دیدن این صحنه اندوهگین شد. ایشان رو به فرشته مرگ، عزرائیل، کردند و فرمودند: «ای عزرائیل، اندکی به این مرد مهلت بده تا بتوانم با او سخن بگویم.» چون همه فرشتگان مطیع فرمان پیامبر خدا هستند، عزرائیل پذیرفت و حال بیمار اندکاندک بهتر شد تا جایی که توانست چشمان خود را باز کند و با دیدن پیامبر (ص) سلام کرد. حضرت با مهربانی فرمودند: «در آن حالت چه دیدی؟» آن مرد پاسخ داد: «ای رسول خدا، صحنهای وحشتناک بود، تاریکی و سیاهی همهجا را فرا گرفته بود و احساس میکردم چیزی تیره و هولناک به سمت من میآید.» پیامبر (ص) دریافتند که این سیاهی نماد گناهانی است که او در طول زندگی مرتکب شده و اکنون در لحظه مرگ در برابرش مجسم شدهاند. آنگاه حضرت دعایی را به او آموختند و فرمودند بخواند:
اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الْکَثِیرَ مِنْ مَعَاصِیکَ وَاقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ مِنْ طَاعَتِکَ
یعنی: «بارالها، گناهان بسیار مرا ببخش و طاعت اندک مرا بپذیر.»
مرد این دعا را بر زبان آورد و دوباره بیهوش شد. پس از مدتی که به هوش آمد، با چهرهای آرام گفت: «ای رسول خدا، این بار نوری سفید و زیبا به سویم میآمد.» پیامبر (ص) لبخند زدند و فرمودند: «خداوند گناهان او را بخشید.» اندکی بعد، آن مرد با آرامش جان سپرد. امام صادق (ع) پس از نقل این روایت فرمودند: «هرگاه در کنار فردی باشید که در حال جان دادن است، این دعا را برایش بخوانید.» (الکافی، ج ۳، ص ۱۲۵)
دعای عدیله و نقش آن در حفظ ایمان هنگام مرگ
یکی از دعاهای بسیار مهمی که در لحظات احتضار توصیه شده، دعای عدیله است. واژه «عدیله» در لغت به معنای بازگشت از حق به باطل است. طبق باور دینی، شیطان در هنگام مرگ انسان، آخرین تلاش خود را برای فریب او انجام میدهد تا ایمانش را از او بگیرد و او را در حال کفر از دنیا ببرد. بزرگان دین فرمودهاند که برای جلوگیری از این وسوسه، خواندن دعای عدیله بسیار مؤثر است. این دعا نوعی پناه بردن به خداست تا شیطان نتواند ایمان محتضر را بگیرد. مستحب است این دعا بالای سر بیمار در حال جان دادن خوانده شود، ولی علما تأکید کردهاند که بهتر است مؤمنان در طول عمر خود نیز گاهبهگاه آن را بخوانند تا ایمانشان همواره استوار بماند. اگر خود محتضر یا اطرافیان قادر به قرائت دعا نیستند، گوش دادن به صوت آن نیز اثر معنوی دارد و میتواند موجب آرامش روح شود.
تلقین ایمان و یاد خدا به محتضر (فرد در حال مرگ)
در لحظههایی که نفسهای آخر نزدیک میشود، خواندن شهادتین و یادآوری ایمان، از مهمترین اعمال توصیهشده است. بر اساس سنت پیامبر (ص) و اهلبیت (ع)، مستحب است اطرافیان با صدای آرام و مهربان به محتضر تلقین کنند: «لا اله الا الله، محمد رسول الله» و او را تشویق کنند این کلمات را تکرار کند. امامان فرمودهاند اگر جان دادن کسی دشوار است، او را به محلی که معمولاً نماز میخوانده منتقل کنید، زیرا محل عبادت، محیطی پاک و نورانی است و میتواند به آسانی خروج روح کمک کند. همچنین در روایت آمده است که یادآوری ایمان و ولایت اهلبیت (ع) در این زمان، سدّی محکم در برابر وسوسههای شیطان ایجاد میکند و سبب میشود فرد با قلبی مطمئن به دیدار پروردگار برود.
دعای زیبای احتضار و ترجمه آن
یکی از دعاهایی که خواندن آن هنگام جان دادن مستحب دانسته شده، چنین است:
یا مَن یَقبَلُ الیَسیرَ و یَعفو عَنِ الکثیرِ، اقبَل مِنّی الیَسیرَ و اعفُ عَنّی الکثیرَ، إنَّکَ أنتَ العَفوُّ الغَفور
ترجمه: «ای آنکه عمل اندک بندگان را میپذیری و از گناهان بسیارشان درمیگذری، از من نیز این عمل اندک را بپذیر و از گناهان بیشمارم درگذر، که تویی بخشنده و آمرزنده.»
این دعا چکیدهای از امید و توکل است و نشان میدهد در آخرین لحظات عمر، آنچه برای انسان میماند، فقط رحمت خداست. با تکرار این دعا، محتضر احساس میکند در آغوش لطف پروردگار آرام گرفته و خوف از دلش زدوده میشود.
دعای تلقین محتضر طبق فرمایش امام باقر (ع)
امام باقر (ع) در حدیثی فرمودند: «هرگاه شخصی را در حال جان دادن دیدید، کلمات فرج را به او تلقین کنید.» این کلمات چنین است:
لا اِلهَ اِلاّ اللهُ الحَلیمُ الکَریم، لا اِلهَ اِلاّ اللهُ العَلیُّ العَظیم، سُبحانَ اللهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبعِ وَ رَبِّ الاَرَضینَ السَّبعِ وَ ما فیهِنَّ وَ ما بَینَهُنَّ وَ رَبِّ العَرشِ العَظیم، وَ الحَمدُ للهِ رَبِّ العالَمین.
مفهوم این دعا ستایش و اعتراف به قدرت و رحمت بیپایان خداوند است. امامان فرمودهاند که خواندن این دعا در لحظه مرگ، همچون نوری است که راه روح را به سوی رحمت الهی روشن میکند. وقتی این کلمات بر زبان جاری شود، در حقیقت، روح به یاد خالق خود میافتد و با آرامش از بدن جدا میشود.
آرامش روح و وظیفه اطرافیان در لحظههای آخر
در آموزههای اسلامی آمده است که رفتار اطرافیان محتضر نیز در آسانی یا سختی مرگ تأثیر دارد. باید محیط اطراف آرام باشد، فریاد و گریه بلند نشود و کسی سخن ناامیدکننده نگوید. تلاوت قرآن، ذکر «لا اله الا الله» و خواندن دعاهای یادشده، بهترین همراهی است که میتوانید به عزیز در حال احتضار خود ارائه دهید. همچنین سفارش شده که در این زمان، اهل خانه وضو داشته باشند، عطر ملایمی در فضا بزنند و با نیت خالص دعا کنند. حضور افراد مؤمن و آرام در کنار محتضر، سبب میشود روح او بدون اضطراب از بدن جدا شود و در حالی که نام خدا بر لبانش است، به سوی پروردگار برود.
دعا و ذکر در هنگام احتضار، نه فقط یک عمل عبادی، بلکه نوعی خدمت معنوی به انسان در حال گذر از دنیا است. در این لحظههای حساس، دعاهای قرآنی و روایی مانند تلاوت «سوره یس»، «سوره صافات»، «سوره احزاب»، «آیهالکرسی»، آیه ۵۴ «سوره اعراف»، سه آیه پایانی «سوره بقره»، دعای «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الْکَثِیرَ…» و «یا مَن یَقبَلُ الیَسیرَ…» و نیز دعای عدیله و کلمات تلقین محتضر، همگی به آرامش و رهایی روح کمک میکنند. این اعمال باعث میشود لحظهی عبور از دنیا به آخرت با نوری از ایمان و امید همراه شود. بنابراین اگر روزی در کنار بیماری در آستانه مرگ بودید، بدانید که حضور آرام شما، تلاوت قرآن و خواندن این دعاها، بزرگترین هدیهای است که میتوانید به او بدهید؛ هدیهای که نه تنها به تسکین او میانجامد، بلکه برای خود شما نیز ثواب و آرامشی بیپایان به همراه دارد.
