فاجعه پنهان؛ ناهنجاری‌های قامتی در کمین ۲۰ درصد از دانش‌آموزان
با وجود تمام تأکید‌ها در مورد ورزش دانش‌آموزان، باز هم این زنگ ورزش چندان جدی گرفته نمی‌شود و بسیاری از مدارس این کلاس را به فضایی برای بازی دسته جمعی فوتبال، والیبال و.. در مدارس خلاصه کرده‌اند، موضوعی که اثرات منفی خود را در سال‌های پس از ۲۰ سالگی ایرانی‌ها عیان می‌کند.
به گزارش همشهری‌آنلاین، نیم نگاهی به قامت دانش آموزان و سرانه ورزشی آنها، نشان از این واقعیت دارد که ورزش هنوز اولویت ایرانی‌ها و البته سیستم آموزشی نیست، به همین دلیل هنوز هم باید به شنیدن درد حرکتی‌ها و مشکلات اضافه وزن در تمام سنین عادت داشته باشیم.
کج شدن قامت دانش‌آموزان
اختلال‌های اسکلتی و عضلانی کودکان و نوجوان‌ها به دغدغه بسیاری از والدین تبدیل شده است و براساس تنها آماری که در مورد این اختلال‌ها در آخرین سال‌های دهه ۸۰ انتشار پیدا کرد، باید بگوییم که کم تحرکی، بی تحرکی و برنامه ریزی نامناسب برای زنگ ورزش در مدارس و میز و نیمکت‌های غیراستاندارد به ترتیب ۵۰ و ۴۰ درصدی بر بروز ناهنجاری‌های قامتی در دانش آموزان اثر دارند.
مدیرکل تربیت بدنی آموزش و پرورش در این رابطه گفته بود: «بر اساس آمار‌ها ۴/۶۴ درصد دانش آموزان حداقل دارای یک ناهنجاری قامتی اند که این آمار در دختران بیشتر است، همچنین ۶۹ درصد دانش آموزان دختر در مقطع راهنمایی و ۷۲ درصد دانش آموزان دختر مقطع متوسطه دارای حداقل یک ناهنجاری قامتی‌اند، علاوه بر این که ۶/۵۷ درصد دانش آموزان پسر در مقطع راهنمایی و ۵/۵۸ درصد دانش آموزان پسر در مقطع متوسطه دارای یک ناهنجاری قامتی هستند.»
این مشکل در سال‌های کرونا که وابستگی دانش‌آموزان به تلفن‌های همراه اوج گرفت، بیشتر نمایان شد تا جایی که بهروز عطارباشی دانشیار گروه فیزیوتراپی دانشگاه علوم پزشکی تهران آماری عجیب در این رابطه منتشر کرد، به گفته او «بعد از پاندمی کرونا، ۳۰ درصد به آمار اختلالات اسکلتی- عضلانی دانش آموزان اضافه شده است.»
بحران چاقی
نبود تحرک موجب شده است تا کودکان و نوجوان‌ها برای رهایی از شر اضافه وزن به رژیم‌های بی سرانجام پناه ببرند، در حالیکه با ایجاد سبک زندگی سالم و برنامه ورزشی مستمر دیگر نیازی به این نسخه پیچی‌ها نبود.
براساس آماری که مدیرکل سلامت شهرداری تهران اعلام کرده بود، ۴۸ درصد دانش‌آموزان تهرانی از اضافه وزن رنج می‌برند و متأسفانه این مشکل زمینه ایجاد بیماری‌هایی مثل دیابت، فشار خون و … مهیا می‌کند.
اما فقط دانش آموز‌های ساکن تهران نیستند که دردسر‌های اضافه وزن را تجربه کرده‌اند، اینطور که معاونت تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده است، ۳۳ درصد دانش‌آموزان کشور از مجموع ۱۶ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر دچار مشکلات جدی در زمینه بحران چاقی و مشکلات ساختار قامتی هستند.
روند چاقی کودکان و نوجوان‌ها بدون شک به بروز بیماری‌های متعدد در سنین بالاتر ختم می‌شوند به خصوص وقتی بدانیم که سرعت چاقی ایرانی‌ها از سال ۵۹ تا به امروز، ۵ برابر بیشتر شده است. محمد هاشمی دبیر اجرایی هشتمین کنگره پیشگیری و درمان چاقی ایران سال گذشته در این رابطه هشدار داده بود: «بیش از ۱۵ درصد کودکان و نوجوانان کشور ما به چاقی مبتلا هستند. بروز چاقی در کودکان و نوجوانان یک معضل بهداشتی بسیار مهم است چرا که چاقی در کودکان باعث می‌شود در آینده جمعیت جوان‌ترِ مبتلا به بیماری‌های غیرواگیر را داشته باشیم.»
معلم ورزش نداریم
کم تحرکی و قامت‌های خمیده دانش آموزان ریشه در دلایل مختلفی دارد، واقعیت این است که در کنار نبود فضای کافی و تجهیزات مناسب برای ورزش دانش‌آموزی، کمبود معلم ورزش و استفاده از معلم آموزش ندیده هم گره این مشکل را محکم‌تر کرده است.
برای درک بهتر بحران کمبود معلم ورزش و تبعات آن، شاید بهتر باشد که بر آمار و ارقام ارائه شده از سوی صادق ستاری فرد معاون تربیت بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش تکیه کنیم: «در حال حاضر حدود ۳۶ تا ۳۷ هزار معلم متخصص ورزش در مدارس داریم، اما با این وجود باید گفت با کمبود حدودا ۵۰ هزار معلم ورزش در مدارس مواجه‌ایم.»
ستاری فرد هم در صحبت‌هایش به این موضوع اشاره کرده است که بخشی از کمبود معلم را با سپردن مسئولیت به دوش معلم‌های ابتدایی حل می‌کنند: «بخشی از این کمبود را با آموزش آموزگاران ابتدایی پوشش می‌دهیم و باید این امر را نیز در نظر گرفت که در خصوص کمبود مربی تربیت بدنی در مناطق مختلف، پراکندگی متفاوت داریم.»
این کمبود موجب شد تا برخی مدارس ابتدایی از معلم ورزش محروم باشند و از طرف دیگر کلاسی که قرار است بدن دانش‌آموزان را برای سال‌های آینده ورزیده کند، به محلی برای بازی‌های غیراصولی تبدیل شده است.
۳۴ سانتی‌متر فضای ورزش دانش‌آموزان
سرانه ورزشی برای دانش آموزان چنگی به دل نمی‌زند و در حالیکه براساس استاندار‌های جهانی، ۴ متر به عنوان سرانه ورزشی دانش آموزان در نظر گرفته شده است، متأسفانه سرانه فضای ورزشی دانش آموزی در بخش اماکن روباز و سربسته در ایران، ۳۴ سانتی‌متر مربع (۳۴ صدم متر مربع) است.
رییس گروه فضا و تجهیزات ورزشی وزارت آموزش و پرورش سال گذشته این سرانه را رسانه‌ای کرد تا شاید از طریق توسعه زیرساخت‌ها شرایط برای افزایش سرانه ورزشی کودکان و نوجوان‌ها مهیا شود.
فقر حرکتی در کمین بچه‌ها است
پرهام پارسا نژاد دبیر انجمن فیزیوتراپی ایران به تشریح کم تحرکی‌ها نسل جدید پرداخت و گفت که چگونه این موضوع می‌تواند مشکلاتی را برای بدن ایجاد کند.
به گفته او «بچه‌ها در سن قبل از بلوغ ممکن است که تغییر شکل‌هایی در ناحیه گردن، پشت گردن، زانو و مچ پا مانند زانوپرانتزی، قوس کمر بیش از اندازه، سر به سمت جلو داشته باشند، تمام این موارد تا زمانی که برای فرد مشکل و درد ایجاد نکند از نظر ما فیزیوتراپیست‌ها به عنوان بیماری شناخته نمی‌شود. اگر بدن از زاویه نرمال خارج شود باید با مداخله درمانی مشکل رفع شود.»
پارسا نژاد با این توضیحات به شرح مشکلاتی پرداخت که ممکن است بدن هر کودک و نوجوانی با آن مواجه شود: «کم شدن فضای آموزشی و کوچک شدن حیاط مدرسه‌ها موجب شده است که دانش آموزان ما با فقر حرکتی روبرو بشوند. در کنار این کمبود‌ها ما شاهد هستیم که نیمکت‌های مدارس با قد و قواره دانش آموز‌ها همخوانی ندارد. اینکه دانش آموز ابتدایی پشت همان میزی می‌نشیند که دانش آموز سال بالاتر از آن استفاده می‌کند، یعنی در تمام مدت تحصیل دانش آموز در شرایط مناسبی نمی‌نشیند و ستون فقراتش از تکیه‌گاه درستی برخوردار نیست.»
۲۰ درصد دانش‌آموزان دچار آسیب اسکلتی می‌شوند
او در صحبت‌هایش گریزی به کوله‌های مدرسه دانش آموزان و نقش آنها در ایجاد مشکلات قامتی زد و گفت: «متأسفانه شاهد هستیم که کوله‌های مدرسه خیلی بزرگتر از جثه بچه‌ها هستند و از سوی دیگر آنقدر این کوله‌ها را سنگین می‌کنند که وزن زیاد به ناحیه گردن، شانه و پشت بچه‌ها فشار می‌آورد و ثبات ناحیه ستون فقرات گردنی برهم می‌خورد. شاهد باشیم که این افراد در سنین میانسالی با آسیب‌هایی مانند دیسک بیرون زده گردن و آرتروز ستون فقرات گردن درگیر شوند.»
نزدیک به ۲۰ درصد دانش آموزان به دلیل بی‌توجهی در دوران مدرسه دچار آسیب‌های اسکلتی و عضلانی می‌شوند، این آماری است که پارسانژاد با تکیه بر آن از وخامت ناهنجاری‌های قامتی کودکان و نوجوان‌ها صحبت کرد.
افزایش استفاده از موبایل‌های هوشمند موجب شده است تا آسیب‌های اسکلتی در نبود ورزش درست، شدت بیشتری بگیرند. این فیزیوتراپیست در رابطه با این مشکل توضیح داد: «استفاده بیش از اندازه از گوشی‌های هوشمند و کامپیوتر موجب شده است که بسیاری از کودکان و نوجوان‌ها با مشکل «سر به سمت جلو آمده» درگیر شوند، این ناهنجاری باعث می‌شود تا فشار زیادی به مفاصل گردنی و به دیسک‌های مفصلی وارد شود. هر چقدر تحرک و ورزش به برنامه زندگی بچه‌ها افزوده شود، این مشکل کمتر خواهد شد.»
نبود تناسب میان ورزش مدارس و ساختار اسکلتی کودکان
همانطور که ورزش درست می‌تواند به یک داروی شفا بخش برای رفع مشکلات اسکلتی در بدن تبدیل شود، درست ورزش نکردن کودکان و نوجوان‌ها هم می‌تواند آسیب‌زا باشد، پارسانژاد در این رابطه گفت: «نوع ورزش‌هایی که به بچه‌ها داده می‌شود باید متناسب با شرایط بدنی او باشد به عنوان مثال اگر دانش آموزی زانوی ضربدری یا صافی کف پا دارد، نباید به او ورزش‌های رزمی و فوتبال را پیشنهاد داد. یک مربی ورزش باید این موارد را بررسی کند و بعد ورزشی را توصیه کند، اما متأسفانه چنین موضوعی در مدارس ما رعایت نمی‌شود و به طور دسته جمعی یک سری ورزش را به دانش آموزان پیشنهاد می‌کنند. به همین دلیل است که ما پیشنهاد میکنیم از فیزیوتراپیست‌ها برای غربالگری دانش آموزان استفاده شود، این اقدام می‌تواند از آسیب‌های عضلانی و اسکلتی جلوگیری کند.»
او از مراجعه تعداد قابل توجهی از دانش آموزان درگیر با آسیب‌های بدنی به دلیل ورزش نادرست خبر داد و گفت: «متأسفانه تعداد زیادی از دانش آموزانی که از ضعیف بودن رباط‌ها رنج می‌برند، زمانی که در مدرسه ورزش‌های پر تنش مانند فوتبال به آنها پیشنهاد می‌شود، بعد از مدتی با آسیب‌های متعدد به فیزیوتراپی مراجعه می‌کنند، خیلی وقت‌ها این ضعف موجب شکستگی و آسیب‌دیدگی تاندوم‌ها و رباط‌ها می‌شوند.»
درد‌های پیری ریشه در ورزش‌های نادرست کودکی
پارسانژاد افزود: متأسفانه زمانی که دانش آموزان در مدرسه بدون توجه به ساختار بدنشان دست به ورزش می‌زنند، در سنین بالاتر دچار مشکلات متعدد می‌شوند که تمام آنها ریشه در دوران مدرسه و کودکی دارد. افرادی که در سنین کودکی ورزش‌های سخت نامتناسب با شرایط جسمانی را تجربه کرده‌اند، وقتی در سن بزرگسالی مجبور هستند در فضای اداری کار کنند و تحرکشان کمتر می‌شود، بیشتر در معرض آسیب‌هایی مانند ارتروز ستون فقرات، بیرون زدگی دیسک و درد‌های عضلانی قرار می‌گیرند.
او با خانواده‌ها توصیه کرد: «مانند غذا که باید تنوع غذایی داشته باشیم، خانواده‌ها به نحوی برنامه ریزی کنند که انواع مختلف حرکت در برنامه روزانه فرزندانشان وجود داشته باشند. همانطور که بچه‌ها نباید سوء تغذیه داشته باشند، نباید دچار سوء تحرک شوند. همچنین بهتر است که تمام اعضای خانواده مراقب نحوه نشستن و خوابیدن هم باشند و اگر فردی در وضعیت مناسب ننشسته است به او تذکر دهند تا حالت خود را اصلاح کند.»
