آشنایی با فلبوتومی‌درمانی: زمان مناسب برای استفاده از این روش درمانی چیست؟
فلبوتومی درمانی یک روشی است که در آن مقدار قابل توجهی خون برای بهبود شرایط بالینی بیماران استخراج می‌شود. این تکنیک، که به عنوان “فصد خون” نیز شناخته می‌شود، در گذشته به طور مکرر انجام می‌شد. دلایل متعدد استفاده از آن بیشتر به باور‌های آن زمان پاسخ می‌داد تا به درمان موثر بیماری‌ها.
در واقع، بسیاری از این روش‌ها بیش از آنچه مفید بودند، آسیب می‌رساندند. بنابراین، با ظهور علم و درک بهتر پدیده‌های پاتوفیزیولوژیک درگیر، فصد خون به تدریج از کار افتاد و با درمان‌های سازگارتر با منشأ بیماری جایگزین شد. با این حال، هنوز هم مواردی وجود دارد که فلبوتومی یک ابزار مفید است.
فلبوتومی درمانی چیست؟
فلبوتومی درمانی یک روش درمانی است که در آن خون وریدی برای بهبود شرایط بالینی بیمار استخراج می‌شود. این روش با استفاده از یک سوزن و یک کیسه جمع‌آوری خون انجام می‌شود. این روش شامل سوراخ کردن یک ورید محیطی (معمولاً در بازو) با یک دستگاه استخراج است که دارای یک سوزن است و به یک کیسه جمع‌آوری ۵۰۰ میلی‌لیتری متصل است.
مهم است توجه داشته باشید که حجم استخراج شده بستگی به هدف درمانی خون‌گیری و سن و شرایط بالینی بیمار دارد. با کمک یک ترازوی اهدای خون، می‌توان حجم خون استخراج شده را در زمان واقعی کنترل کرد. این روش در مجموع بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد و بیمار در حالت نیم‌نشسته انجام می‌شود. از سوی دیگر، موقعیت کیسه جمع‌آوری خون باید در طول روش پایین‌تر از سطح بازو باشد تا استخراج خون به صورت جاذبه‌ای انجام شود.
ملاحظات مهم
بیماری که قرار است فلبوتومی درمانی انجام دهد باید قبل از روش ارزیابی شود، با ثبت علائم حیاتی و توضیح مربوط به روش. مهم است که به خوبی هیدراته باشید و خوب غذا خورده باشید. پس از روش، بیمار باید به اندازه کافی مایعات بنوشد و از تغییرات ناگهانی در موقعیت خودداری کند.
چه زمانی فلبوتومی درمانی استفاده می‌شود؟
فصد خون، روشی باستانی و در عین حال بحث‌برانگیز است که قرن‌هاست برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها به کار می‌رفته است. این روش که در گذشته به عنوان یک درمان قطعی برای بسیاری از بیماری‌ها تلقی می‌شد، بر پایه این باور استوار بود که با خارج کردن خون از بدن، می‌توان علت بیماری را از بین برد. با وجود اینکه امروزه این باور به طور گسترده رد شده و کاربرد‌های درمانی فصد خون به موارد بسیار محدودی محدود شده است، اما همچنان این روش پزشکی با مخالفت‌های جدی روبرو است.
در حالی که در گذشته، فصد خون به عنوان یک درمان عمومی برای بسیاری از بیماری‌ها تجویز می‌شد، امروزه تنها در برخی شرایط خاص مانند هموکروماتوز (تجمع بیش از حد آهن در بدن) و برخی بیماری‌های خونی خاص، به عنوان یک درمان مؤثر شناخته می‌شود. با این حال، حتی در این موارد نیز، کاربرد فصد خون با محدودیت‌ها و احتیاط‌های فراوانی همراه است.
هموکروماتوز ارثی
هموکروماتوز ارثی (HH) یک اختلال مادرزادی با توارث اتوزومی مغلوب است که شایع‌ترین اختلال ژنتیکی متابولیسم است. در این بیماران، جذب آهن از رژیم غذایی افزایش یافته است که باعث می‌شود فلز به تدریج در بدن تجمع کند. تظاهرات بالینی در بین بیماران بسیار متفاوت است و حتی مواردی وجود دارد که هیچ علامتی ظاهر نمی‌شود.
درمان بر اساس کاهش تدریجی رسوبات آهن و حفظ مقادیر کافی آهن است، زیرا فلز اضافی به اندام‌های مختلف بدن، به‌ویژه کبد، قلب و پانکراس آسیب می‌رساند. به همین دلیل این یکی از شرایطی است که امروزه فلبوتومی درمانی همچنان معتبر است. در واقع، درمان زودهنگام از پیشرفت به سیروز کبدی جلوگیری می‌کند و بقای این بیماران را بهبود می‌بخشد.
در مراحل اولیه، فرکانس خون‌گیری بین ۱ تا ۲ هفته متغیر است، بسته به وضعیت فردی و تحمل تکنیک. به طور مشابه، مدت زمان درمان از شش ماه تا دو سال متغیر است.
پس از رسیدن به مقادیر طبیعی، مورد به طور دوره‌ای پیگیری می‌شود و نیاز به ایجاد دستورالعمل‌های درمانی نگهداری که در آن فلبوتومی‌ها در زمان فاصله دارند، ارزیابی می‌شود.
پورفیریا کوتانه تاردا
پورفیریا کوتانه تاردا نیز یکی دیگر از بیماری‌هایی است که با تجمع آهن در بدن ارتباط دارد. در این بیماری، آنزیمی که وظیفه تجزیه ترکیباتی به نام پورفیرین‌ها را در کبد بر عهده دارد، دچار اختلال می‌شود. در نتیجه، مقدار این ترکیبات در بدن افزایش می‌یابد. یکی از علائم بارز این بیماری، بروز ضایعات پوستی در قسمت‌هایی از بدن که در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند است. همچنین، این بیماری می‌تواند به اختلال عملکرد کبد نیز منجر شود.
برای درمان این بیماری، اغلب از روش فصد خون استفاده می‌شود. هدف از این روش، کاهش سطح آهن در بدن است. آهن اضافی نه تنها به اندام‌ها آسیب می‌رساند، بلکه مانع از فعالیت آنزیم کبدی نیز می‌شود. بنابراین، با کاهش آهن، فعالیت آنزیم افزایش یافته و در نتیجه، مقدار پورفیرین‌ها در بدن کاهش می‌یابد.
برای تعیین تعداد دفعات لازم برای فصد خون، پزشک به طور مرتب آزمایش‌های خون را تجویز می‌کند. معمولاً فصد خون با فاصله زمانی مشخصی انجام می‌شود تا سطح آهن به حد مطلوب برسد. با این حال، به دلیل احتمال عود بیماری، ممکن است نیاز به انجام فصد خون به صورت دوره‌ای باشد. علاوه بر فصد خون، در برخی موارد از دارو‌های ضد مالاریا نیز برای درمان این بیماری استفاده می‌شود.
سندرم آیزمنگر
بیماری‌های مختلف مادرزادی قلب منجر به افزایش مقاومت عروقی ریوی و در نتیجه ظاهر شدن فشار خون ریوی می‌شود. در شدیدترین موارد، سندرم آیزمنگر ایجاد می‌شود.
در این سندرم، به دلیل مکانیسم‌های پاتولوژیک مختلف، انسداد جریان خون در مویرگ‌های ریه وجود دارد که تبادل اکسیژن را مانع می‌شود و وجود هیپوکسی را تحریک می‌کند.
نتیجه این است که بدن سعی می‌کند این کسری را با افزایش تولید گلبول‌های قرمز جبران کند، زیرا آنها مسئول حمل اکسیژن به سلول‌های مختلف بدن هستند. با این حال، با افزایش گردش گلبول‌های قرمز در جریان خون، نسبت عناصر تشکیل‌دهنده خون (هماتوکریت) افزایش می‌یابد که منجر به افزایش ویسکوزیته آن می‌شود.
این کاهش سیالیت علائم گروه‌بندی شده تحت عنوان سندرم هایپر ویسکوزیته را ایجاد می‌کند که می‌تواند با انجام فلبوتومی درمانی کاهش یابد. با این حال، برخلاف هموکروماتوز، در مورد سندرم آیزمنگر، این تکنیک یک درمان قطعی نیست. علاوه بر این، کاربرد آن منجر به کاهش رسوبات آهن می‌شود و بنابراین باید در هر بیمار با احتیاط در نظر گرفته شود.
پنوموپاتی‌های مزمن
به طور مشابه، شرایط مختلف ریوی منجر به هیپوکسی مزمن و افزایش تولید گلبول‌های قرمز و در نتیجه ایجاد سندرم هایپر ویسکوزیته می‌شود. به همین دلیل، فلبوتومی می‌تواند به عنوان یک گزینه برای درمان علائم و بهبود شرایط بیماران در نظر گرفته شود. با این حال، مطالعات بررسی شده اجازه پیگیری طولانی مدت را نمی‌دهند که منجر به تردید در مزیت این تکنیک می‌شود.
نحوه انجام فلبوتومی درمانی
فلبوتومی درمانی می‌تواند در یک مرکز اهدای خون، مطب پزشک یا یک واحد آفرزیس تخصصی در یک بیمارستان یا مرکز اختصاصی انجام شود. بسته به میزان خون گرفته شده، این روش می‌تواند یک ساعت یا کمتر طول بکشد. فلبوتومی درمانی معمولاً در چند جلسه انجام می‌شود. در بین جلسات، آزمایش‌های خون انجام می‌شود تا ببینند آیا سطح‌ها نرمال شده است یا خیر.
فلبوتومی درمانی ممکن است روزانه یا هر یک روز در میان برای درمان حاد انجام شود. درمان‌های نگهداری ممکن است هفتگی، ماهانه، فصلی یا در صورت نیاز بسته به نتایج خون شما انجام شود. برخی موارد، مانند هموکروماتوز اکتسابی، ممکن است به درمان‌های پیگیری نیاز نداشته باشد. خود روش تقریباً یکسان است صرف نظر از بیماری درگیر:
۱. شما روی یک میز معاینه دراز می‌کشید یا روی یک صندلی تخت تکیه می‌دهید.
۲. فلبوتومیست نبض و فشار خون شما را بررسی می‌کند.
۳. یک سوزن در یک ورید در بازوی شما قرار داده می‌شود که به یک لوله و کیسه جمع‌آوری متصل است.
۴. بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ سانتی‌متر مکعب خون استخراج می‌شود.
۵. همان مقدار مایعات از طریق دهان یا به داخل رگ شما جایگزین می‌شود.
۶. پس از جمع‌آوری خون کافی، فلبوتومیست سوزن را خارج می‌کند و زخم را باند می‌کند.
۷. خون معمولاً دور ریخته می‌شود.
نکاتی برای مدیریت فلبوتومی درمانی
پس از فلبوتومی درمانی احساس سرگیجه یا سبکی سر به دلیل از دست دادن خون غیر معمول نیست. حالت تهوع، استفراغ و کبودی غیر معمول نیست.
برای مدیریت بهتر عوارض جانبی فلبوتومی درمانی، فلبوتومیست به شما توصیه می‌کند:
کسی را داشته باشید که شما را به خانه برساند.
حداقل ۲۴ ساعت از رانندگی یا استفاده از ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
آب زیادی بنوشید.
حداقل یک ساعت از سیگار کشیدن خودداری کنید.
تا زمانی که حداقل یک وعده غذایی کامل نخورده‌اید از الکل خودداری کنید.
اگر احساس سرگیجه یا ضعف کردید دراز بکشید.
اگر تب بالا داشتید یا خونریزی متوقف نشد، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
سوالات متداول درباره فلبوتومی درمانی
۱. چه کسانی به فلبوتومی درمانی نیاز دارند؟
فلبوتومی درمانی معمولاً برای افرادی تجویز می‌شود که به بیماری‌هایی مانند هموکروماتوز (تجمع بیش از حد آهن در بدن)، پورفیریا کوتانه تاردا و برخی از اختلالات خونی دیگر مبتلا هستند. این روش درمانی به کاهش سطح آهن یا سایر مواد مضر در خون کمک می‌کند.
۲. آیا فلبوتومی درمانی دردناک است؟
احساس درد هنگام فلبوتومی درمانی بسیار کم است و بیشتر شبیه به احساس نیشگون گرفتن است. پس از انجام عمل، ممکن است در محل خون‌گیری کمی کبودی و درد احساس کنید.
۳. عوارض جانبی فلبوتومی درمانی چیست؟
عوارض جانبی شایع فلبوتومی درمانی عبارتند از: سرگیجه یا سبکی سر، حالت تهوع، استفراغ، کبودی در محل خون‌گیری این عوارض معمولاً خفیف هستند و به سرعت برطرف می‌شوند.
۴. چه مدت طول می‌کشد تا نتایج فلبوتومی درمانی مشاهده شود؟
مدت زمان لازم برای مشاهده نتایج فلبوتومی درمانی به نوع بیماری و شدت آن بستگی دارد. معمولاً چندین جلسه فلبوتومی درمانی برای رسیدن به نتایج مطلوب نیاز است.
۵. آیا می‌توان خون گرفته شده در فلبوتومی درمانی را اهدا کرد؟
در برخی موارد، خون گرفته شده در فلبوتومی درمانی را می‌توان اهدا کرد، اما این موضوع به قوانین و مقررات هر کشور بستگی دارد. همچنین، کیفیت خون اهدایی باید مطابق با استاندارد‌های تعیین شده باشد.
۶. چه افرادی نمی‌توانند فلبوتومی درمانی انجام دهند؟
افرادی که دچار کم‌خونی شدید، بیماری‌های قلبی یا اختلالات انعقادی هستند، نمی‌توانند فلبوتومی درمانی انجام دهند.
۷. آیا فلبوتومی درمانی یک درمان قطعی است؟
در برخی بیماری‌ها، مانند هموکروماتوز، فلبوتومی درمانی می‌تواند به عنوان یک درمان قطعی در نظر گرفته شود. اما در برخی بیماری‌های دیگر، ممکن است به عنوان یک درمان نگهدارنده استفاده شود.
۸. تفاوت بین فلبوتومی درمانی و اهدای خون چیست؟
فلبوتومی درمانی با هدف درمان بیماری انجام می‌شود و مقدار خون گرفته شده و فرکانس آن بر اساس نیاز بیمار تعیین می‌شود. در حالی که اهدای خون با هدف کمک به بیماران نیازمند انجام می‌شود و مقدار خون گرفته شده ثابت است.
خلاصه
فلبوتومی درمانی شامل استخراج خون برای درمان یا مدیریت شرایطی مانند پلی‌سیتمی ورا (PV)، هموکروماتوز ارثی، هموکروماتوز اکتسابی، پورفیریا کوتانه تاردا (PCT) و اریتروسیتوز پس از پیوند (PTE) است. خون در چند جلسه زمانی که گلبول‌های قرمز خون یا سطح آهن به طور خطرناکی بالا هستند، خارج می‌شود. درمان زمانی متوقف می‌شود که سطح‌ها نرمال شوند، اگرچه ممکن است درمان‌های نگهداری برای حفظ مقادیر در محدوده مورد انتظار لازم باشد.
