آیا هوش مصنوعی جای پدر و مادر را در تربیت فرزندان خواهد گرفت؟
راهنماتو- هوش مصنوعی (AI) به سرعت در حال تغییر جنبه‌های مختلف زندگی بشر است و در زمینه‌های متعددی مانند آموزش، پزشکی، حمل‌ونقل و حتی روان‌شناسی کاربردهای وسیعی پیدا کرده است. یکی از مهم‌ترین تأثیرات آن در زمینه‌های آموزشی و تربیتی نمایان می‌شود. امروزه شاهد این هستیم که فناوری‌های هوش مصنوعی به یکی از منابع اصلی دسترسی به اطلاعات برای کودکان تبدیل شده است.
این مقاله به بررسی امکان جایگزینی هوش مصنوعی به جای والدین در تربیت فرزندان پرداخته و به تحلیل اثرات احتمالی این تحول بر روابط والدین و فرزندان و نیز تربیت نسل‌های آینده می‌پردازد.
بخش اول: هوش مصنوعی و گسترش استفاده آن در زندگی کودکان
در دهه‌های اخیر، فناوری‌های هوش مصنوعی به شدت در حال پیشرفت بوده‌اند. به‌ویژه در بخش‌های مرتبط با دستیارهای مجازی، آموزش آنلاین و ابزارهای جستجو، شاهد گسترش روزافزون این فناوری‌ها هستیم. یکی از تغییرات عمده‌ای که در این راستا اتفاق افتاده، استفاده فزاینده کودکان و نوجوانان از هوش مصنوعی به عنوان یک منبع اطلاعاتی است. این ابزارها به دلیل توانایی در پاسخ‌دهی سریع‌تر، دقت بیشتر و دسترسی آسان‌تر نسبت به موتورهای جستجوی سنتی، جذابیت زیادی برای کاربران جوان دارند.
طبق تحقیقی که توسط مؤسسه “پیو” در سال ۲۰۲۳ منتشر شد، ۶۲٪ از نوجوانان بین ۱۳ تا ۱۸ سال به طور روزانه از دستیاران هوش مصنوعی مانند چت‌بات‌ها و دستیارهای صوتی برای پاسخ به سوالات آموزشی و سرگرمی استفاده می‌کنند. در مقایسه با گذشته، زمانی که کودکان بیشتر به جستجوی اطلاعات از طریق موتورهای جستجو می‌پرداختند، حالا این پروسه به طور فزاینده‌ای از طریق تعامل با سیستم‌های هوش مصنوعی انجام می‌شود.
از سوی دیگر، یک گزارش دیگر از “Statista” نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۴ بیش از ۷۰٪ از دانش‌آموزان مدارس ابتدایی در ایالات متحده از نرم‌افزارهای AI برای یادگیری دروس و انجام تکالیف خود استفاده می‌کنند. این نشان‌دهنده روندی است که به سرعت در حال رشد است و نشان می‌دهد که هوش مصنوعی تبدیل به یک ابزار اصلی در فرآیند یادگیری کودکان شده است.
بخش دوم: تأثیر هوش مصنوعی بر روابط والدین و فرزندان
در حالی که هوش مصنوعی به‌طور مثبت می‌تواند در زمینه‌های مختلف آموزشی و پرورشی کمک‌کننده باشد، اثرات منفی احتمالی آن بر روابط انسانی و اجتماعی کودک نمی‌تواند نادیده گرفته شود. یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها در این زمینه، کاهش تعاملات اجتماعی کودکان با والدین است. زمانی که کودکان برای پاسخ به سوالات خود به سیستم‌های هوش مصنوعی اعتماد می‌کنند، ممکن است وقت کمتری برای گفتگو با والدین و بهره‌مندی از تجربیات آنها صرف کنند.
یک تحقیق از “American Psychological Association” (APA) نشان می‌دهد که ۴۵٪ از والدینی که در این تحقیق شرکت کردند، ابراز نگرانی کرده‌اند که فرزندانشان به دلیل استفاده زیاد از دستگاه‌های هوش مصنوعی، به تدریج روابط خود با آنها را کاهش دهند. این نگرانی‌ها به ویژه در مواردی که کودکان به جای بحث و تبادل نظر با والدین، به صورت انفرادی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند، برجسته‌تر می‌شود.
برای مثال، بسیاری از کودکان به جای مراجعه به والدین برای مشورت در زمینه‌های تحصیلی یا مشکلات اجتماعی، به چت‌بات‌ها یا سیستم‌های هوش مصنوعی مانند “ChatGPT” مراجعه می‌کنند. این نوع استفاده می‌تواند به این منجر شود که فرزندانی که به طور فزاینده‌ای از این سیستم‌ها استفاده می‌کنند، در آینده احساس کنند که نیازی به مشورت با والدین خود ندارند.
مطالعات علمی دیگری نشان داده‌اند که کودکان در تعامل با هوش مصنوعی به شکل‌های مختلفی با این سیستم‌ها ارتباط برقرار می‌کنند. طبق یک مطالعه منتشر شده توسط “Journal of Human-Computer Interaction”، ۴۲٪ از کودکان در سنین ۸ تا ۱۴ سال گفته‌اند که اغلب با هوش مصنوعی برای حل مشکلات عاطفی یا اجتماعی خود مشورت می‌کنند. این موضوع به معنای کاهش تکیه بر مشورت‌های والدین و پیوندهای عاطفی با آنها است.
بخش سوم: پیش‌بینی‌های آینده و پتانسیل جایگزینی هوش مصنوعی
با توجه به پیشرفت‌های روزافزون در زمینه‌های مختلف هوش مصنوعی، پیش‌بینی‌های زیادی در مورد آینده نقش این فناوری در زندگی کودکان و روابط خانوادگی وجود دارد. بر اساس نظرات کارشناسان، آینده‌ای که در آن هوش مصنوعی نقش مهمی در تربیت کودکان ایفا می‌کند، ممکن است به سرعت فرا برسد. سیستم‌های هوش مصنوعی قادر خواهند بود که نه تنها به سوالات علمی پاسخ دهند بلکه به عنوان مربی‌های عاطفی و اجتماعی عمل کنند.
تحقیقات انجام‌شده توسط “Gartner” پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۳۰، بیش از ۵۰٪ از کودکان در سنین مدرسه از سیستم‌های هوش مصنوعی برای دریافت راهنمایی‌های آموزشی و عاطفی استفاده خواهند کرد. این تغییرات ممکن است به تدریج منجر به این شود که نقش والدین در فرآیند تربیت و رشد کودکان کمرنگ‌تر شود.
با این حال، بسیاری از متخصصان حوزه تربیت و روان‌شناسی اعتقاد دارند که هرچند هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان یک ابزار آموزشی و پشتیبانی مؤثر باشد، اما هیچ‌گاه نمی‌تواند جایگزین ارتباطات انسانی و پیوندهای عاطفی میان والدین و فرزندان شود. طبق گزارشی از “Harvard Business Review”، رابطه‌های انسانی و حمایتی که والدین به فرزندان خود ارائه می‌دهند، غیرقابل جایگزینی هستند و هیچ سیستم هوش مصنوعی نمی‌تواند به‌طور کامل این نیازهای عاطفی را برآورده کند.
به عبارت دیگر، اگرچه هوش مصنوعی می‌تواند به طور مؤثر در انتقال اطلاعات و راهنمایی‌های آموزشی به کودکان نقش داشته باشد، اما نمی‌تواند جایگزین فرآیندهای پیچیده تربیتی و عاطفی که در طول سال‌ها میان والدین و فرزندان شکل می‌گیرد، شود.
نتیجه‌گیری
در نهایت، هوش مصنوعی به‌طور قطع تأثیرات زیادی در فرآیند تربیتی و آموزشی کودکان خواهد داشت، اما نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین والدین در تربیت فرزندان شود. این فناوری می‌تواند به عنوان یک ابزار مکمل برای والدین و مربیان عمل کند، اما هیچ سیستم مصنوعی نمی‌تواند به‌طور کامل نیازهای عاطفی، تربیتی و اجتماعی کودک را برآورده کند. بنابراین، ترکیب هوش مصنوعی با حضور فعال والدین در فرآیند تربیت می‌تواند به شکل موثری در رشد و پیشرفت کودکان کمک کند.
